هاوسه‌رگیری له‌ ڕوانگه‌ى یاساوه‌

مافناس / دڵخواز عه‌بدوڵا
هاوسه‌رگیری بریتییه‌ له‌و په‌یوه‌ندییه‌ پیرۆزه‌ی كه‌ ژن و پیاو كۆده‌كاته‌وه‌، بۆیه‌ گرنگ و پێویسته‌ كه‌ ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌ له‌سه‌ر بنچینه‌یه‌كى به‌هێزو مه‌حكه‌م و بنیات بنرێت و دابڕێژرێت، خۆشه‌ویستى و لێكتێگه‌یشتن بكرێت به‌هه‌وێن بۆ ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌، وه‌ پێویسته‌ هه‌ریه‌ك له‌م دوو كه‌سه‌ لێك تێگه‌یشتنیان به‌شێوه‌یه‌ك بێت مانا به‌ژیانى یه‌كتر ببه‌خشن بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ى گرفت و ناخۆشی له‌ ژیانیاندا.
ئه‌م بابه‌ته‌ له‌ له‌یاسای بارى كه‌سێتى ژماره‌(15)ى ساڵى 2008ى هه‌موار كراو له‌هه‌رێمى كوردستان چوارچێوه‌یه‌كى بۆ دانراوه‌ بۆ ڕێكخستنى ژیانى تاكه‌كانى خێزان
به‌شی یه‌كه‌م
هاوسه‌رگیرى و خوازبێنى
به‌پێى مادده‌ى (3)ى مادده‌ی یه‌كه‌م له‌یاسای بارى كه‌سێتى ژماره‌(15)ى ساڵى 2008ى هه‌موار كراو له‌هه‌رێمى كوردستان كه‌ له‌ جێگه‌ی یاسای ژماره‌ 188ى ساڵى 1959یه‌ به‌م شێوه‌یه‌ پێناسه‌ى هاوسه‌رگیرى ده‌كات كه‌ پێناسه‌یه‌كى شه‌رعى و یاساییه‌:
1- هاوسه‌رگیرى گرێبه‌ندێكى ئاره‌زوومه‌ندانه‌یه‌ له‌نێوان ژن و پیاودا كه‌ به‌هۆیه‌وه‌ هه‌ریه‌ك بۆ ئه‌وه‌ى تر به‌پێی شه‌رع حه‌ڵاڵ ده‌بێ و، مه‌به‌ست لێی پێكهێنانى خێزانه‌ له‌سه‌ر بنچینه‌ى خۆشه‌ویستى و به‌زه‌یی و به‌رپرسیارێتى هاوبه‌ش.
2- ئه‌گه‌ر گرێبه‌ندى هاوسه‌رگیرى به‌ئه‌نجام گه‌یشت، هه‌ردوو لایه‌نى گرێبه‌نده‌كه‌ له‌كاتى به‌ستنیه‌وه‌ پابه‌ندى حوكمه‌كانى ده‌بن، (واته‌ هه‌ریه‌كه‌یان ئه‌رك و به‌رپرسیارێتى ده‌كه‌وێته‌ ئه‌ستۆیان به‌رامبه‌ر به‌یه‌كتر)
3- به‌ڵێنى هاوسه‌رگیرى و فاتیحه‌ خوێندن و خوازبێنى و به‌ گرێبه‌ندى هاوسه‌رگیرى دانانرێت(واته‌ ده‌بێت له‌به‌رده‌م دادوه‌ر گرێبه‌نده‌كه‌ ئه‌نجام بدرێت)
به‌شی دووه‌م
مه‌رجه‌كانى گرێبه‌ندى هاوسه‌رگیرى
چه‌ند مه‌رجێك هه‌یه‌ بۆ ئه‌وه‌ى دوو كه‌س ببنه‌ هاوسه‌رى یه‌كترى و بۆیه‌كتر حه‌ڵال ببن به‌پێی شه‌رع و یاسا كه‌ له‌مادده‌ى (4) له‌یاسای بارى كه‌سێتى ژماره‌(15)ى ساڵى 2008ى هه‌موار كراو له‌هه‌رێمى كوردستاندا خراونه‌ته ڕوو.
گرێبه‌ندى هاوسه‌رگیرى(ئه‌رێ، به‌ڵێ) به‌زمان یان به‌داب و ده‌ستور، له‌لایه‌نێكى گرێبه‌نده‌كه‌و به‌ (قبوڵى) لایه‌نه‌كه‌ى دى یان بریكاره‌كه‌ى ده‌به‌سترێت.
لێره‌دا ماناى ئه‌وه‌یه‌ كه‌ كچ و كوڕ پێویسته‌ ئاگایان له‌پڕۆسه‌كه‌ بێت یه‌كێكیان داوا ده‌كات و ئه‌وی تر ئاره‌زوومه‌ندانه‌ قبوڵى ده‌كات.
لێره‌دا پرسیارێك دێته‌ ئاراوه‌:
ئایا گرێبه‌ندى هاوسه‌رگیرى له‌چ كاتێكدا نابه‌سترێت؟
له‌مادده‌ى شه‌شه‌م له‌یاسای بارى كه‌سێتى ژماره‌(15)ى ساڵى 2008ى هه‌موار كراو له‌هه‌رێمى كوردستان داهاتووه‌:
گرێبه‌ندى هاوسه‌رگیرى نابه‌سترێت ئه‌گه‌ر مه‌رجێك له‌مه‌رجه‌كانى تیادا نه‌بێت كه‌ ئه‌مانه‌ن:
1- بوونى ئه‌رێ و قبوڵ له‌یه‌ك دانیشتندا.
2- هه‌ردوو لایه‌نى گرێبه‌نده‌كه‌ گوێیان له‌قسه‌ى یه‌كتربێت و له‌یه‌ك تێبگه‌ن كه‌ مه‌به‌سته‌كه‌ به‌ستنى گرێبه‌ندى هاوسه‌رێتیه‌.
3- هاوكاتى و گونجانى ئیجاب (ئه‌رێ) له‌گه‌ل قبوڵكردنه‌كه‌ واته‌ ڕازى بوونى كچ وكوڕه‌كه‌ .
4- شایه‌تى دانى دوو شایه‌ت كه‌شایسته‌ى یاساییان هه‌بێت بۆ گرێبه‌ندى هاوسه‌رگیریه‌كه‌ (واته‌ ته‌مه‌ن و تێگه‌یشتنیان گونجاو بێت بۆ ئه‌وه‌ى به‌شایه‌ت وه‌ربگیرێن)
لێره‌دا شایه‌تى ژن و پیاو یه‌كسانن واته‌ شایه‌تى پیاوێك یه‌كسانه‌ به‌شایه‌تى یه‌ك ژن.
به‌داخه‌وه‌ له‌هه‌ندێك له‌دادگاكان تا ئێستاش شایه‌تى دووژن به‌رامبه‌ر به‌پیاوێك وه‌رده‌گیرێت كه‌ پێچه‌وانه‌ى یاساكه‌یه‌.
پرسیار: ئایا ده‌كرێت گرێبه‌ندى هاوسه‌رگیرى بكرێت بۆ كه‌سێك كه‌له‌ده‌ره‌وه‌ى وڵاته‌، یان ئاماده‌ نییه‌ له‌دانیشتنه‌كه‌دا؟
وه‌ڵام: له‌مادده‌ى شه‌شه‌م له‌بڕگه‌ى دوو له‌یاسای بارى كه‌سێتى ژماره‌(15)ى ساڵى 2008ى هه‌موار كراو له‌هه‌رێمى كوردستان دا هاتووه‌:
گرێبه‌ندى هاوسه‌رگیرى ده‌كرێت به‌ نوسراوێك له‌لایه‌ن كه‌سى(پیاوى) (غائیب)ه‌ وه‌، بۆ ئه‌و كه‌سه‌ى ده‌یه‌وێت بیكاته‌ هاوسه‌رى خۆى ببه‌سترێت، به‌مه‌رجێك نوسراوه‌كه‌ له‌به‌رده‌م دوو شایه‌ت بخوێنرێته‌وه‌ كه‌ گوێیان لێ بێت و شایه‌تى بده‌ن له‌سه‌ر ڕه‌زامه‌ندى ئافره‌ته‌كه‌ كه‌ قبوڵى كردووه‌ شووی پێ بكات.
پرسیار: ئایا ده‌بێت هه‌موو مه‌رجه‌كانى گرێبه‌ندى هاوسه‌رگیرى به‌ئاكام بگه‌یه‌نرێت؟
وه‌ڵام: به‌ڵێ به‌پێى بڕگه‌ى سێیه‌م له‌مادده‌ى شه‌شه‌م له‌یاساى بارى كه‌سێتى دا هاتووه‌:
ئه‌و مه‌رجه‌ ڕه‌وایانه‌ى كه‌له‌گرێبه‌ندى هاوسه‌رگیریه‌كه‌دا ده‌ستنیشان كراوه‌ پێویسته‌ به‌ئاكام بگه‌یه‌نرێت و بكرێن.
له‌بڕگه‌ى چواره‌م دا هاتووه‌، ده‌ڵێ: ژنه‌كه‌ بۆی هه‌یه‌ داواى پوچه‌ڵكردنه‌وه‌ى گرێبه‌نده‌كه‌ بكات ئه‌گه‌ر مێرده‌كه‌ مه‌رجه‌كانى ناو گرێبه‌نده‌كه‌ى به‌جێ نه‌هێنا..
پرسیار: ئایا ژن بۆی هه‌یه‌ له‌كاتى هاوسه‌رگیریدا مه‌رج دابنێ كه‌ ته‌ڵاقی به‌ده‌ست بێت؟
وه‌ڵام: به‌ڵێ به‌مه‌رجێكى ڕه‌وا داده‌نرێت له‌شه‌رع و یاسادا وه‌ له‌بڕگه‌ى (5) له‌مادده‌ى شه‌شه‌م له‌یاسای بارى كه‌سێتى ژماره‌(15)ى ساڵى 2008ى هه‌موار كراو له‌هه‌رێمى كوردستاندا هاتووه‌ ده‌ڵێ:
ژن بۆی هه‌یه‌ له‌كاتى به‌ستنى گرێبه‌ندى هاوسه‌رگیریدا داواى ئه‌وه‌ بكات مێرده‌كه‌ى مافى ئه‌وه‌ى بداتێ و ( تفویض) ی بكات كه‌ ته‌ڵاق به‌ده‌ستى خۆی بێت، (واته‌ پێویسته‌ بۆ ئه‌مه‌ هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه‌ ڕێكه‌وتنیان له‌سه‌ر كردبێت‌و له‌ناو گرێبه‌نده‌كه‌دا ئه‌و مافه‌ بۆ ژنه‌كه‌ جێگیر بكرێت).
پرسیار: ئایا ده‌كرێت چه‌ند مه‌رجێك له‌ناو گرێبه‌ندى هاوسه‌رگیرى جێگر بكرێت؟
وه‌ڵام:به‌ڵێ هیچ ڕێگرییه‌كى شه‌رعى و یاسایی نییه‌ كه‌ چه‌ند مه‌رجێك دابنێرێت، چونكه‌ هاوسه‌رگیرى عقده ‌(گرێبه‌سته‌) كه‌واته‌ هه‌رمه‌رجێكى (ڕه‌وا ) لایان هه‌بێت لایه‌نه‌كان ده‌توانرێت بنوسرێت، ته‌نانه‌ت عاده‌ت و ژیانى خۆیان كه‌ حه‌ز له‌چی ده‌كه‌ن و ده‌یانه‌وێت چۆن بژین به‌مه‌رج دایبنێن له‌سه‌ر یه‌كترى .
ئه‌م گرێبه‌سته‌ له‌ڕووی شه‌رعیه‌وه‌ ئه‌وه‌نده‌ گرنگه‌ خواى گه‌روه‌ له‌ سوره‌تى (البقرة‌) له‌ئایه‌تى (21)دا به‌گرێبه‌ستى گه‌وره‌و قورس دایناوه‌و ده‌فه‌رموێت: [ وأخذن منكم میثاقا غلیظا] ئه‌م گرێبه‌سته‌ تایبه‌ته‌ به‌و دوو كه‌سه‌كه‌سه‌ پێویست ناكات هیچ كه‌سێك له‌نزیكه‌كانیش ده‌ستێوه‌ردان بكه‌ن، چونكه‌ سه‌رئه‌نجام ئه‌م دوو كه‌سه‌ پابه‌ندیان بۆ دروست ده‌بێت به‌رامبه‌ر ژیانى هاوسه‌رى و جێبه‌جێكردنى مه‌رجه‌كانى گرێبه‌ندى هاوسه‌رى
به‌شی سێیه‌م
ته‌مه‌نى هاوسه‌رگیرى (لێهاتوویی)
له‌مادده‌ى حه‌وتى یاسای بارى كه‌سێتى ئاماژه‌ به‌ته‌مه‌نى هاوسه‌رگیرى دراوه‌ ده‌ڵێت:
1- مه‌رجى ته‌واوى لێهاتوویی، بۆ هاوسه‌رگیرى، عه‌قلأ و ته‌مه‌نى 18ساڵیه‌.
پرسیار: ئایا ئه‌گه‌ر یه‌كێك له‌ دوو لایه‌نه‌كه‌ نه‌خۆشیه‌كى عه‌قڵی هه‌بێت ده‌توانن هاوسه‌رگیرى بكه‌ن؟
وه‌ڵام: به‌ڵێ، له‌بڕگه‌ى دووه‌مدا له‌مادده‌ى حه‌وته‌م له‌یاساى بارى كه‌سێتى دا هاتووه‌ ده‌ڵێت: دادوه‌ر بۆی هه‌یه‌ ڕێگه‌ بدات به‌یه‌ك له‌ دوو لایه‌نه‌كان، ئه‌گه‌ر نه‌خۆشی عه‌قڵی هه‌بێت هاوسه‌رگیرى بكات ئه‌گه‌ر به‌ڕاپۆرتى پزیشكى تایبه‌تمه‌ند ده‌ركه‌وت هاوسه‌رگیریه‌كه‌ زیان به‌ كۆمه‌ڵگه‌ ناگه‌یه‌نێت و، له‌به‌رژه‌وه‌ندى خۆیه‌تى به‌مه‌رجێك لایه‌نه‌كه‌ى دیكه‌ به‌ڕوونى و به‌نووسین ڕازى ببێت له‌كاتى گرێبه‌ندى هاوسه‌رگیریه‌كه‌دا.
پرسیار: ئایا یاساكه‌ له‌چ حاڵه‌تێكدا ڕێگه‌ى داوه‌ كه‌ پێش ته‌مه‌نى 18ساڵى گرێبه‌ندى هاوسه‌رگیرى ئه‌نجام بدرێت؟
وه‌ڵام: له‌مادده‌ى هه‌شته‌م له‌یاساى بارى كه‌سێتیدا هاتووه‌، هه‌ركه‌سێك 16ساڵى ته‌مه‌نى ته‌واو كردو داواى هاوسه‌رگیرى كرد(دادوه‌ر بۆى هه‌یه‌ ڕێگه‌ى پێ بدات)ئه‌گه‌ر ده‌ركه‌وت شایسته‌یی و (لێهاتوویی)و توانای جه‌سته‌یی هه‌یه‌و ئه‌مه‌ش دواى ڕه‌زامه‌ندى سه‌رپه‌رشتیار (وه‌لى) شه‌رعى ده‌بێت، ئه‌گه‌ر سه‌رپه‌رشتیار ڕێگر بوو ئه‌وا دادوه‌ر داواى لێ ده‌كات له‌ماوه‌یه‌كى دیاریكراودا قایل بێت، ئه‌گه‌ر ڕه‌خنه‌ى نه‌گرت یان ڕه‌خنه‌كه‌ی شیاوى ئه‌وه‌ نه‌بووگوێی پێ بدرێت ئه‌وا دادوه‌ر ڕێگاى ئه‌و هاوسه‌رگیریه‌ ده‌دات.
وه‌ له‌ بڕگه‌ى دووه‌م له‌مادده‌ى هه‌شته‌مدا هاتووه‌ كه‌ ده‌ڵێت: ئه‌گه‌ر ئه‌و په‌ڕى پێویستى هه‌بێت(الضرورة القصوى)
دادوه‌ر بۆی هه‌یه‌ ڕێگه‌ بدات به‌ هاوسه‌رگیرى به‌ئه‌و كه‌سه‌ى كه‌ پێى ناوه‌ته‌ پازده‌ ساڵیه‌وه‌، مه‌رجیش بۆ ئه‌و ڕێ پێدانه‌ باڵغ بوونى شه‌رعى و تواناى جه‌سته‌یی هه‌بێت.
به‌داخه‌وه‌ ئێستا به‌هۆى به‌هه‌ڵه‌ به‌كارهێنانى ته‌كنه‌لۆژیاو تێكه‌ڵبوون به‌كلتورو داب و نه‌ریتى ووڵاتان له‌ڕێگه‌ى میدیاكان و به‌تایبه‌تتر سۆشیه‌ل میدیا، له‌م جۆره‌ هاوسه‌رگیرییه‌ ڕووی له‌زیادبوون كردووه‌و بۆته‌ هۆى خراپ سوود وه‌رگرتن له‌و بڕگه‌ یاساییه‌ كه‌ خۆى یاسادانه‌ر بۆ حاڵه‌تێك دایناوه‌ كه‌ كێشه‌یه‌ك له‌ئارادا بێت و چاره‌سه‌ر نه‌كرێت .
هاوسه‌رگیرى به‌زۆر
له‌یاسای بارى كه‌سێتى ژماره‌ (15)ى ساڵى 2008دا له‌مادده‌ى نۆیه‌م بڕگه‌ى 1دا هاتووه‌ ده‌ڵێت: نابێت هیچ خزمێك یان كه‌سێكى بیانى یه‌كێك ناچا ربكات چ نێر بێت یان مێ بۆ هاوسه‌رگیرى به‌بێ ڕه‌زامه‌ندى خۆى، گرێبه‌ندى به‌زۆر به‌نادروست داده‌نرێت ئه‌گه‌ر نه‌گواسترابێته‌وه‌ ئه‌گه‌ر گواسترابێته‌وه‌ ئه‌وا ڕاده‌گیرێت، ده‌وه‌ستێته‌وه‌ سه‌ر بڕیارى زۆر لێكراوبه‌ ڕازى بوون یان ڕازى نه‌بوون ، به‌ پێچه‌وانه‌شه‌وه‌ نابێت هیچ كام له‌خزمان یان بێگانه‌ ڕێگربن له‌ هاوسه‌رگیرى كوڕو كچێك ئه‌گه‌ر شیاوى هاوسه‌رگیرى بن.
وه‌ له‌بڕگه‌ى (2)ى مادده‌ى نۆیه‌مدا له‌یاسای بارى كه‌سێتى ژماره‌(15)ى ساڵى 2008ى هه‌موار كراو له‌هه‌رێمى كوردستان باس له‌سزادانى ئه‌و كه‌سانه‌ ده‌كات كه‌ به‌زۆر هاوسه‌رگیرى به‌ كوڕو كچێك ده‌كه‌ن یان ڕێگریان لێ ده‌كه‌ن ، سزاكه‌ش بریتییه‌ له‌ حه‌پسكردن كه‌له‌نێوان دوو سال بۆ پێنج ساڵ ئه‌گه‌ر له‌خزمانى پله‌ یه‌ك یان دووبن وه‌ حه‌پسكردن له‌ سێ ساڵ كه‌متر نه‌بێت، یاخود زیندانى(سجن) كردنى بۆ ماوه‌یه‌ك له‌ ده‌سالأ زیاتر نه‌بێت ئه‌گه‌ر له‌خزمانى پله‌ یه‌ك و دوو نه‌بن واته‌ بێگانه‌ بن.
تێبینى: خزمانى پله‌ یه‌ك (باوك و دایك و كوڕو كچ ده‌گرێته‌وه‌) وه‌ خزمانى پله‌ دوو (خوشك و براو داپیره‌و باپیرو منداڵى كوڕو كچه‌كان ده‌گرێته‌وه‌)
هاوسه‌رگیرى له‌ده‌ره‌وه‌ى دادگا
سزاى كه‌سێك كه‌ گرێبه‌ندى هاوسه‌رگیرى له‌ده‌ره‌وه‌ى دادگا ئه‌نجام ده‌دات:
هاوسه‌رگیرى له‌ده‌ره‌وه‌ى دادگا به‌تاوان هه‌ژمار ده‌كرێت به‌پێی بڕگه‌ى (5)ى مادده‌ى ده‌یه‌م له‌یاساى بارى كه‌سێتى هه‌مواركراو ژماره‌(15)ى ساڵى 2008 ده‌ڵێت:
هه‌ركه‌سێك گرێبه‌ندى هاوسه‌رگیرى له‌ده‌ره‌وه‌ى دادگا بكات به‌پێى بژاردن (غرامه‌) سزا ده‌درێت، كه‌له‌ملیۆنێك دینار كه‌متر نه‌بێت و له‌سێ ملیۆن زیاتر نه‌بێت، وه‌ سزاى حه‌پس ده‌درێت كه‌له‌سێ سالأ كه‌متر نه‌بێت و له‌ پێنج سالأ زیاتر نه‌بێت ئه‌گه‌ر هاوسه‌رگیرییه‌كه‌ى ترى له‌ژیانى هاوسه‌ریدا له‌ده‌ره‌وه‌ى دادگا گرێدا واته‌( دووجار له‌ده‌ره‌وه‌ى داداگا هاوسه‌رگیرى بكات).
ماڵى هاوسه‌رى
شوێنى نیشته‌جێ بوونى ژن و مێر كه‌ پێى ده‌وترێت ماڵى شه‌رعى پێویسته‌ به‌م شێوه‌یه‌ى خواره‌وه‌ بێت:
1- ماڵێكى ئارام بێت و بگونجێت له‌گه‌لأ بارى ئابوورى و كۆمه‌ڵایه‌تى هه‌ردوولا دا
2- پێداویستیه‌كانى ژیانى تێدابێت
3- ماڵه‌كه‌ له‌شوێنێكى ئه‌مین دابێت و دابڕاو و ترسناك نه‌بێت و، مه‌ترسیان له‌سه‌ر نه‌بێت.
4- ماڵه‌كه‌ نابێت كه‌سی ترى تێدا بژى جگه‌ له‌منداڵى پێنه‌گه‌شتوو، (غیر ممیز)ى پیاوه‌كه‌ ئه‌گه‌ر هه‌بوو له‌ژنێكى تر
به‌شێوه‌یه‌كى گشتى ئه‌و مه‌رجه‌ سه‌ره‌كیانه‌ پێویسته‌ هه‌بن له‌ماڵى هاوسه‌ریدا باقی شته‌كانى تر له‌هه‌ڵبژاردنى جێگاى نیشته‌جێ بوون و كه‌مالیاتى مالأ دوو هاوسه‌ره‌كه‌ به‌پێى تواناى ئابورى خۆیان هه‌ڵیده‌بژێرن.
+هاوسه‌رگیرى به‌زۆرو گه‌وره‌ به‌بچوك و به‌شودان له‌برى خوێن و ژن به‌ژن و به‌شودانى بچوك
ئه‌مجۆره‌ هاوسه‌رگیریانه‌له‌مادده‌ى حه‌وته‌م له‌یاساى به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى توندوتیژى خێزانى ژماره‌(8)ى ساڵى 2011ى په‌رله‌مانى كوردستاندا به‌ تاوان ئه‌ژمار ده‌كرێت و له‌ ده‌قى یاساكه‌دا هاتووه‌ :
(هه‌ركه‌سێك توندوتیژى خێزانى له‌و جۆره‌ توندوتیژیانه‌ ئه‌نجام بدات به‌رامبه‌ر به‌تاكه‌كانى خێزان سزا ده‌درێت به‌حه‌پسكردنى له‌شه‌ش مانگ كه‌متر نه‌بێت و له‌ سێ سال زیاتر نه‌بێت له‌گه‌ل پێبژاردن (غه‌رامه‌)یه‌ك كه‌له‌یه‌ك ملیۆن دینار كه‌متر نه‌بێت و له‌پێنج ملیۆن دینار زیاتر نه‌بێت یان به‌یه‌كێك له‌و دوو سزایه‌).
هێنانى ژنى دووه‌م به‌پێی یاساى بارى كه‌سێتى ژماره‌(15)ى ساڵى 2008هه‌موار كراو له‌په‌رله‌مانى كوردستان
مه‌رجه‌ یاساییه‌كان بۆ هێنانى ژنى دووه‌م به‌پێى بڕگه‌ى دووه‌م له‌مادده‌ى سێیه‌م له‌یاساكه‌ ئه‌مانه‌ن:
1- ڕه‌زامه‌ندى هاوسه‌رى یه‌كه‌م له‌سه‌ر ژنهێنانى مێرده‌كه‌ى له‌به‌رده‌م دادوه‌ر
2- توشبوونى ژنه‌كه‌ به‌نه‌خۆشیه‌كى درێژخایه‌نى سه‌لمێنراو به‌پێى ڕاپۆرتى پزیشكى، كه‌ ڕێگربێت له‌ جێبه‌جێكردنى ئه‌ركى ژن و مێردایه‌تى و ئومێدى چاكبوونه‌وه‌ى نه‌بێت، یاخود تواناى منداڵبوونى نه‌بێت ئه‌ویش به‌ڕاپۆرتى لیژنه‌ى پزیشكى سه‌لمێنرا بێت.
3- ئه‌و پیاوه‌ى ژنى دووه‌م دێنێ تواناى دارایی واى هه‌بێت كه‌به‌شی به‌ڕێوه‌بردنى زیاتر له‌ژنێك بكات، ئه‌مه‌ش پێویسته‌ به‌به‌ڵگه‌نامه‌ى فه‌رمى بۆ دادگاى بسه‌لمێنێت.