كتێبخانه‌ى زانكۆ و ئامانجه‌كانى

ن.ئارام مجید على
له‌‌دونیاى پڕ زانست و زانیارى ئه‌مڕۆدا چه‌ندین جۆر كتێبخانه‌ بونیان هه‌یه‌, ئه‌م كتێبخانانه‌ش گرنگى و تایبه‌تمه‌ندى و ئامانجى خۆیان هه‌یه‌, یه‌كێك له‌و كتێبخانانه‌ى ئه‌مڕۆ كه‌ئامانجى باسه‌كه‌ى ئێمه‌یه‌, كتێبخانه‌ى زانكۆیه‌ كه‌ به‌كتێبخانه‌ى زانكۆ یان كتێبخانه‌ ئه‌كادیمیه‌كان ناسراوه‌ كه‌ئه‌مه‌ش له‌كتێبخانه‌ى ناوه‌ند یان كۆڵیجه‌كان یان به‌شه‌كان پێك دێت.
كتێبخانه‌ى زانكۆ یان ئه‌كادیمیه‌كان به‌كۆنترین كتێبخانه‌ ده‌ژمێردرێن,هه‌ر له‌و كاته‌وه‌ى كه‌زانكۆ و كۆلێژ په‌یمانگاكان دامه‌زراون ئه‌وانیش وه‌ك لقێكى به‌سوود و سه‌ره‌كى له‌گه‌ڵیان هاتووه‌ژیانه‌وه‌ بۆ پاڵپشتىكردنى كاروچالاكییه‌كانى زانكۆ و كۆلێژ و په‌یمانگاكان.
كتێبخانه‌ى زانكۆ به‌یه‌كێك له‌گرنگترین جۆره‌كانى كتێبخانه‌ داده‌نرێت و پێوه‌رێكى سه‌ركییه‌ بۆهه‌ڵسه‌نگاندنى زانكۆ, هه‌تاوه‌كو كتێبخانه‌ى زانكۆ له‌ئاستێكى به‌رزدا ببینرێت, واته‌ زانكۆكه‌ ئاستى به‌رزه‌.
كتێبخانه‌ ئه‌كادیمیه‌كان كه‌ كتێبخانه‌ى زانكۆكان و كۆێجه‌كان و به‌شه‌كانى په‌یمانگاكان ده‌گرێته‌وه‌ له‌كۆنترین جۆره‌كاى كتێبخانه‌ن,له‌گه‌ڵ سه‌رهه‌ڵدانى دامه‌زراوه‌ ئه‌كادیمیه‌كان به‌شێوازه‌ جیاوازه‌كانییه‌وه‌ كتێبخانه‌كان وه‌ك پاشكۆیه‌كى ئه‌م دامه‌زراوه‌یه‌ بوون,له‌پێناو پشتگیریكردنى كارى زانست و وانه‌ وتنه‌وه‌و توێژینه‌وه‌ى زانستى.
كتێبخانه‌ى زانكۆیى,ئه‌و كتێبخانانه‌ن كه‌داده‌مه‌زرێت و پاڵپشتى ده‌كرێت و به‌ڕێوه‌ده‌برێت له‌لایه‌ن زانكۆوه‌,به‌مه‌به‌ستى پێشكه‌شكردنى زانیارى و خزمه‌تگوزارییه‌ جۆراو جۆره‌كانى كتێبخانه‌ بۆ كۆمه‌ڵگه‌ى زانكۆ, بۆ هه‌ریه‌ك له‌ مامۆستایانى زانكۆ یان په‌یمانگه‌ و قوتابیان و خوێندكاران و توێژه‌ران و كۆمه‌ڵگه‌ى زانكۆ ( فه‌رمانبه‌ران و ستافى كار) كتێبخانه‌ى زانكۆ ئه‌رك و ئامانجه‌كانى له‌لایه‌ن زانكۆوه‌ ده‌ستنیشان كراوه‌,و سێ ئه‌رك به‌جێده‌هێنن كه‌له‌ ئه‌ركى زانكۆكانه‌وه‌ وه‌رگیراوه‌ ئه‌ویش (فێركردن و توێژینه‌وه‌ى زانستى و خزمه‌تكردنى كۆمه‌ڵگایه‌),هه‌موو زانكۆیه‌ك پرۆگرامى ئه‌كادیمى خۆى هه‌یه‌ له‌بوارىاهینان و ئاماده‌كردن, هه‌روه‌ها پرۆگرامى خۆى هه‌یه‌ له‌بوارى توێژینه‌وه‌ى زانستى و خوێندنى باڵا, ئه‌مه‌ جگه‌ له‌كاریگه‌رى له‌خزمه‌تكردنى كۆمه‌ڵگاى چوارده‌ورى به‌هه‌موو لایه‌نه‌كانى و ڕه‌هه‌نده‌كانیه‌وه‌. بۆیه‌ پێویسته‌ له‌سه‌ر كتێبخانه‌ى زانكۆیى كه‌ هه‌وڵبدات بۆ خزمه‌تكردنى ئه‌و پرۆگرامه‌ى بۆى داڕێژراوه‌ له‌و سێ لایه‌نه‌وه‌ كه‌ ئاماژه‌مان پێدا,ئه‌ویش له‌ڕێگه‌ى پێشكه‌شكردنى سه‌رچاوه‌و خزمه‌تگوزارى كتێبخانه‌ى پێویست,

سه‌باره‌ت به‌ كۆمه‌ڵگاى سوودمه‌نده‌كان له‌كتێبخانه‌ى زانكۆیى, ئه‌م كۆمه‌ڵگایه‌ جیاوازه‌ له‌ كۆمه‌ڵگه‌ى كتێبخانه‌كانى تر له‌ڕووى ئه‌وه‌ى كه‌زیاتر ئه‌كادیمه‌یه‌ به‌پله‌ى یه‌كه‌م و چونیه‌كن تاڕاده‌یه‌ك له‌ئاستێكى به‌رزى ڕۆشنبیرى و زانستىدان, چو‌نكه‌ كتێبخانه‌ى زانكۆ خزمه‌تى كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك ده‌كات كه‌ته‌مه‌ن و ئاستى زانستى و تێگه‌شتنیان نزیكه‌ له‌یه‌كه‌وه‌, واته‌ له‌نێوان 18 بۆ 24 ساڵیدان, وه‌ خزمه‌تكردن له‌م كتێبخانه‌یه‌دا ده‌ستنیشانكراوه‌, واته‌ له‌سنوورى زانكۆ ده‌رناچێت و له‌حه‌ره‌مى زانكۆ ده‌رناچێت, جگه‌ له‌و كه‌سانه‌ى له‌ناو ئه‌م حه‌ره‌مه‌دان, هیچ كه‌سێكى تر سوودمه‌ند نابێت له‌سه‌رچاوه‌كانى, سوودمه‌ده‌كانیش بریتین له‌,خوێندكاران له‌جۆره‌ها ئاستى ئه‌كادیمى و تایبه‌تمه‌ندى. ئه‌ندامانى ده‌سته‌ى وانه‌ وتنه‌وه‌ له‌زانكۆ, له‌وانه‌بیژ و مامۆستایان. ئه‌ندامانى ده‌سته‌ى كارگێرى و كارمه‌نداى زانكۆ. توێژه‌رو خوێندكارانى خوێندنى باڵا, له‌ناوخۆى زانكۆ یاخود له‌ده‌ره‌وه‌ى زانكۆبێت.

ئامانجه‌كانى كتێبخانه‌ى زانكۆ (كتێبخانه‌ى ئه‌كادیمى)
كتێبخانه‌ى زانكۆ یان ئه‌كادیمى به‌كتێبخانه‌ى ناوه‌ندو كۆڵیج و به‌شه‌كانه‌وه‌. كتێبخانه‌ى زانكۆ و په‌یمانگاكان ده‌گرێته‌وه, مه‌به‌ستى تایبه‌تى بریتیه‌ له‌ دابینكردنى سه‌رچاوه‌ بۆ فێربوون و توێژینه‌وه‌ى خوێندكاران و مامۆستایانى زانكۆ و په‌یمانگاو خوندكارانى خوێندنى باڵاو ئه‌و كه‌سانه‌ى له‌و داموده‌زگایه‌دا كارده‌كه‌ن,كتێبخانه‌ى زانكۆ یان ئه‌كادیمى چه‌ندین ئامانج و ئه‌ركى گرنگ و تایبه‌ت و پڕبایه‌خى هه‌یه‌, به‌مه‌به‌ستى پێشكه‌شكردنى خزمه‌تگوزارییه‌ به‌ كۆمه‌ڵگه‌ى زانكۆ و په‌یمانگاكان و كۆلێژه‌كان و به‌و كه‌سانه‌ى سه‌ردانى كتێبخانه‌ ده‌كه‌ن, ئه‌و ئامانجانه‌ش بریتین له‌:
1- كۆكردنه‌وه‌و دابینكردنى سه‌رچاوه‌ى زانیارى, كه‌گۆنجاو كه‌به‌شدارن له‌پشتگیرى پرۆگرام و به‌رنامه‌ى خوێندنى جۆراو جۆرى زانكۆیى. كه‌په‌یوه‌ندى هه‌یه‌ به‌و بابه‌تانه‌ى له‌ناو به‌ش و كۆلێجه‌كاند ده‌خوێنرێت و یارمه‌تى مامۆستا ده‌ده‌ن بۆ وانه‌ وتنه‌وه‌ و توێژینه‌وه‌ و هاوكارى خوێندكاران ده‌بێت بۆ خوێندن و ئاماده‌كردنى ڕاپۆرت و توێژینه‌وه‌, له‌ كتێب و گۆڤار و ڕۆژنامه‌ به‌ زمانه‌ جیاوازه‌كان. له‌بوارى زانستى و ڕۆشنبیرى و په‌روه‌رده‌یى و كۆمه‌ڵایه‌تى له‌رێگه‌ى(په‌یداكردن و كڕین و پێشكه‌شكردن) په‌یجى زانكۆى چه‌رموو موبایل. ده‌بێت سه‌رچاوه‌كانى كتێبخانه‌ له‌خزمه‌ت پرۆسه‌ى خوێندن و فێركردندا بێت, به‌بێ جیاوازیكردن له‌نێوان كۆلێج و به‌شه‌ جیاجیاكاندا و خواستى خوێنه‌ران له‌ هه‌موو ساتیكدا له‌به‌رچاو بگیریت.
2- رێكخستنى سه‌رچاوه‌كان له‌ڕێگه‌ى ئاماده‌كردنى پێڕستى پێویست و ئاسانكاریكردن بۆ خوێنه‌ر له‌رێگه‌ى چۆنیه‌تى به‌كارهێنانى كابینه‌ى پێڕسته‌كانه‌وه‌ تاوه‌كو ئه‌و سه‌رچاوه‌ى داواى ده‌كات بۆى ده‌سته‌به‌ر بكرێت. ئه‌مه‌ش له‌ڕێگه‌ى سه‌ردانیكردنى ئه‌و لیستانه‌ى ئاماده‌كران و ته‌واوى كتێبه‌كانى نێو كتێبخانه‌یان تێدا پۆلێن و تۆماركراوه .
3- ڕێكخستن و پاراستنى ئه‌و سه‌رچاوانه‌ به‌‌ڕێگه‌و شێوازى دیاریكراو,به‌گێره‌ى یاساو ڕێسایه‌كى تایبه‌ت,كه‌به‌پێى یه‌كێك له‌سیسته‌مه‌ باوه‌كاى پۆلێنه‌, ئه‌ویش پۆلێنى دیوى ده‌ییه‌.
4- ڕاهێنانى كۆمه‌ڵگه‌ى زانكۆیى به‌هه

4- ڕاهێنانى كۆمه‌ڵگه‌ى زانكۆیى به‌هه‌موو كه‌رت و به‌شه‌كانیه‌وه‌, بۆ ئه‌وه‌ى به‌شێوازێكى ڕاست و دروست سه‌رچاوه‌كانى كتێبخانه‌ به‌كاربهێنن و سوود له‌خزمه‌تگوزارییه‌كانى وه‌ربگرن, گرنگه‌ له‌سه‌ره‌تاى ده‌سپێكردنى ده‌وامه‌وه‌ سیمینارى تایبه‌ت بۆ خوێندكارانى هه‌موو به‌شه‌كان بكرێت و به‌رچاو ڕۆشنیان پێبدرێت سه‌باره‌ت به‌كتێبخانه‌ و گرنگى كتێب‌ و یاساكانى كتێبخانه‌.
5- ڕێكخستن و كردنه‌وه‌ى پێشانگه‌ى كتێب(ساڵانه‌ یان شه‌ش مانگ جارێك یان وه‌رزانه‌), گرنگه‌ له‌ساڵى خوندندا چه‌ند جارێك پێشانگه‌ى كتێب بۆ خوێندكارنى زانكۆ بكرێته‌وه‌, كتێبه‌كان نرخى گونجاویان هه‌بێت بۆ ئه‌وه‌ى خۆێندكاران به‌نرخێكى گونجاو كتێبه‌كان ده‌ست بخه‌ن.
6- پۆلێنكردنى بابه‌تیانه‌ى ته‌واوى سه‌رچاوه‌كانى كتێبخانه,ڕێكخستن و دابه‌شكردیان به‌سه‌ر لیسته‌جیاوازه‌كان, بۆ ئه‌وه‌ى خوێندكار له‌كه‌مترین ماوه‌دا بگاته‌ به‌و سه‌رچاوه‌ى مه‌به‌ستێتى. ئه‌و سه‌رچاوه‌ى داواى ده‌كات بۆى ده‌سته‌به‌ربكرێت.
7- وه‌رگرتنه‌وه‌ى كتێب له‌و له‌و كه‌سانه‌ى كه‌كتێبیان خواستوه‌,چ خوێندكارى زانكۆ یان فه‌رمه‌نبه‌رى زانكۆ, به‌شێوه‌یه‌كى باش و به‌پێى یاساو ڕێنماییه‌كانى خواستن,له‌كتێبخانه‌دا,چونكه‌ هه‌موو كتێبخانه‌یه‌ك ڕێسا و یاساى تایبه‌تى خۆى هه‌یه‌,ئه‌مه‌ش له‌پێناو ئه‌وه‌ى زۆرترین خوێندكار و خوێنه‌ر سوود له‌سه‌رچاوه‌كانى كتێبخانه‌ وه‌ربگرێت.
8- ئاشناكردنى مامۆستیان و خوێندكارن و خوێنه‌ران به‌یاساكانى خواستنى كتێب له‌كتێبخانه‌, گرنگه‌ به‌رچاو ڕوونیان پێبدرێت خواستن و هێنانه‌وه‌ى كتێبى كتێبخانه‌ ماوه‌ى دیارى كراوى هه‌یه‌, پێویسته‌ له‌و ماوه‌یه‌ى بۆیان دیارى كراوه‌ سه‌رچاوه‌كان بگه‌رننه‌وه‌ بۆ كتێبخانه‌,خوێندكارى زانكۆ ده‌توانێت ته‌نها بۆ ماوه‌ى یه‌ك حه‌فته‌ و مامۆستا ته‌نها بۆ ماوه‌ى چوارده‌ ڕۆژ سه‌رچاوه‌كانیان لابێت و پێویسته‌ دواى ته‌واو بوونى ماوه‌ى دیارى كراو سه‌رچاوه‌كان بگه‌رێننه‌وه‌ بۆ كتێبخانه‌,چونكه‌ ئه‌و سه‌رچاوانه‌ ته‌نا موڵكى ئه‌وان نییه‌ و گرنگه‌ هه‌موان وه‌ك یه‌ك سوود له‌و سه‌رچاوانه‌ وه‌ربگرن.
9- داناى ژماره‌ى پۆلێن له‌سه‌ر شانى كتێبه‌كانى كتێبخانه‌, له‌گه‌ڵ لێدانى نیشانه‌ى تایبه‌ت(مۆر-ختم) له‌كتێبه‌كان, كه‌ئاماژه‌یه‌ بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌م سه‌رچاوه‌یه‌ مۆڵكى كتێبخانه‌یه‌, چونكه‌ زۆر جار ئه‌و كه‌سانه‌ى سه‌رچاوه‌كان ده‌خوازن زانیارییه‌كى ئه‌وتۆیان نییه‌ یان بیریان ده‌چێته‌وه‌ ئه‌م سه‌رچاوانه‌یان له‌چ كتێبخانه‌یه‌ك خواستوه‌, دواتر له‌ڕێگه‌ى مۆره‌كانه‌وه‌ ده‌زانن له‌ چ كتێبخانه‌یه‌ك ئه‌و سه‌رچاوانه‌یان خواستووه‌.
10- ئاسانكارى هۆكاره‌كانى خوێندن و خوێندنه‌وه‌ و توێژینه‌وه‌ى زانستى بۆ خوێندكاران و مامۆستایان و توێژه‌ران و ده‌سته‌به‌ركردنى هێڵى ئینته‌رنێت به‌ریژه‌یه‌كى به‌رچاو بۆ خوێندكاران و خوێندكارانى خوێندنى باڵا, تاوه‌كو نوێترین سه‌رچاوه‌ بۆ بابه‌ته‌كانیان هه‌ڵبژێرن و له‌تازه‌ترین هه‌واڵى زانستى به‌ئاگابن بۆ ده‌وڵه‌مه‌ندكردنى توێژینه‌وه‌كانیان.
سه‌رچاوه‌كان:
ئه‌حمه‌د میرزا ڕۆسته‌مى,شاهۆ عوسمان: زانستى پێڕست و پێرستكارى كتێب,چاپخانه‌ى سارا,چاپى یه‌كه‌م,2017
جه‌زا ئه‌حمه‌د قه‌ره‌داغى:كتێبخانه‌ له‌نێوان سه‌رهه‌ڵدان و ناسیندا,چاپخانه‌ى شڤان,چاپى دووه‌م,سلێمانى,2013
د.ربحى مصگفى علیان,د.أمین النجداوی:ده‌ستپێك له‌زانستى كتێبخانه‌كان و زانیارییه‌كان,و:شێرزاد سه‌عید محه‌مه‌د,چاپخانه‌ى روون,چاپى یه‌كه‌م,سلێمانى2012
شاهۆ عوسمان: ده‌روازه‌یك بۆ زانستى كتێبخانه‌كانه‌و سه‌نته‌رى زانیارى,چاپخانه‌ى شه‌هاب,چاپى یه‌كه‌م,هه‌ولێر,2009