د.یەحیا عومەر ڕێشاوی *
ئەمرۆ میدیا وەك كارەكتەرێكی كاریگەر خەریكە ژیانمان بە هەردوو باری ئاسۆیی و ستوونیی داگیر دەكات، فۆرم و ناوەرۆكی میدیایی لەم (20) ساڵەی دواییدا گۆڕانكاری ڕیشەیی و سەرسورهێنەری بەسەردا هاتووە و دەیەوێت بە تەواوی بەرگە كلاسیكی و تەقلیدییەكەی فرێ بدات، كە خۆی لە دابەشكردنی میدیادا بۆ (نوسراو و بیستراو و بینراو) دەبینیەوە، میدیا ئەمرۆ بۆتە میوانی ماڵەكانمان و ژیانمانی بەتەواوی كۆنترۆڵ كردوە، كاریگەریەكەی ڕۆژ بە ڕۆژ لە هەڵكشانێكی خێرادایە، هەمووان بەجۆرێك لە جۆرەكان بونەتە میدیاكار و هەندێ جار بێئەوەی بە خۆیان بزانن بەشێوازیك لە شێوازەكان سەرقاڵی كایەیەك لە كایەكانی پرۆسەی میدیایین و چەمك و دەستەواژەی نوێ خۆی خزاندۆتە نێو ئەدەبیاتی كاری میدیایی وەك: ماڵتیمیدیا و هاوڵاتی ڕۆژنامەنوس و میدیای جێگرەوە و سۆشیال میدیا و چەندین دەستەواژەی دیكە.
دیارە ترۆپكی ئەو گۆرانكاریانە خۆی لەو فەزا گشتی و سەرنجراكێشەدا دەبینێتەوە كە پێی دەوترێت سۆشیالمیدیا، ڕۆژ بەڕۆژ ژمارەی بەشداربوانی لە زیادبوندایە، بە پێی هەندێك لەو ئامارانەی – كە بەردەوام گۆڕانكاری خێرایان بەسەردا دێت- ژمارەی بەكارهێنەرانی تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك (بۆ نمونە) ملیار و نیوێك و، بەكارهێنەرانی تویتەر نیو ملیاری تێپەراندوە، ئەوانەش كە بە شێوەیەك لە شێوەكان پەیوەستن بە تۆری جاڵجالۆكەیی ئینتەرنێتەوە بە ئەندازەی دانیشتوانی گۆی زەمینە و زیاتریش!
ئەم كاریگەریە بەرفراوانە زۆر بەخێرایی خۆی گەیاندۆتە هەرێمی كوردستان و ناوچەكە، بەهۆی ئاسانی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم ستایلە میدیاییەدا و سەرنجراكێشیی و كەمەندكێشیی و خێرایی و هەرزانیی و چەندین خەسڵەتی دیكە، هەموانی بەخۆیەوە سەرقاڵكردوە و هەندێ جار خەریكە دەبێتە سەرچاوەی هەواڵ و فاكتەری گۆڕانكاریە سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتی و فیكریەكان، جاری واش هەیە ڕادەی ئەم بەكارهێنانە ئەمەندە زیادی كردوە كە باس لە ئاسەوارە نێگەتیڤەكانی لەسەر تاك و كۆمەڵگە دەكرێت.
دیارە ئەم دیاردەیە لەگەڵ خۆیدا هەندێ ئاسەواری نێگەتیڤی هێناوە، لە بری ئەوەی ببێتە فەزایەك بۆ بڵاوكردنەوەی چالاكی كۆمەڵایەتی و فیكری و سیاسی، دەبینیت هەندێ كەس مامەڵەیەكی خراپ لەگەڵ ئەم تۆرە كۆمەڵایەتیانەدا دەكەن، ئەمەش هەندێ جار كێشەی جۆراوجۆری لێ دەكەوێتەوە و لە ئامانجە سەرەكیەكەی دوری دەخاتەوە، جگە لەوەی هەندێ جار ئالودەبوون بەم تۆڕە كۆمەڵایەتیانە كێشەی كۆمەڵایەتی لێ كەوتۆتەوە، تا ڕادەی جیابونەوەی خێزانیی و ئاڵودەبون و گۆشەگیری و نەخۆشی دەرونیی زۆر كێشەی دیكە. ئەم دیاردەیە تەنها پەیوەست نیە بە هەرێمی كوردستان، بەڵكو دیاردەیەكی جیهانیە و لە راپۆرتە میدیاییەكاندا باس لە زیادبونی ئەم ڕێژەیە لە جیهاندا دەكرێت.
مامەڵەكردن لەگەڵ سۆشیال میدیا پێویستی بە هۆشیاری و وریایی هەیە، بۆ نمونە هەندێ كەس دیمەنی زۆر نەشیاو بڵاو دەكەنەوە كە ڕەنگە بۆ هەموو تەمەنەكان گونجاو نەبێت، یان بڵاوكردنەوەی هەواڵ بێئەوەی نە سەرچاوەكەی نە خاوەنەكەی ئاشكرا بێت، یاخود دروستكردنی ئەكاونت و پەیجی ساختە و بێخاوەن، یاخود هەندێ جار وێنەی كەسانێك بڵاودەكرێتەوە كە دوچاری نەخۆشیەكی سەخت و كوشندە بون و كەسێكی نزیكی وێنەكەی بڵاودەكاتەوە، جا بۆ ئاگاداركردنی كەسانی دەوروبەر بێت یان بۆ ئەوەی بە ئێمەی بسەلمێنێت كە ئەو كەسێكی كۆمەڵایەتی و دڵسوزە! وێنەی ئەو كەسە لەسەر تەختی نەخۆشخانە و هۆڵی نەشتەرگەری و بە دەمامكی نەخۆشیەوە بڵاو دەكاتەوە (هەندێ جار بە خەندەوە) !، كە ڕەنگە نەخۆشەكە ڕەزامەند نەبێت لەسەر بڵاوكردنەوەی ئەو وێنەیە بەڵام چاری ناچارە! كار گەشتۆتە ئەوەی هەندێ كەس دەیكەنە فرسەتی (سێلفی) گرتن لەگەڵ ئەم نەخۆشانە و تەنانەت هەندێ جار لەگەڵ مردوانیشدا! ئەوەندەی نەماوە گۆرەكان ببنە شوێنی خۆدەرخستن و فرسەتی فۆتۆگرتن! دیارە زۆر كەس لە ڕێگەی تۆرە كۆمەڵایەتیەكان و لە كۆر و كۆبونەوەكان و بۆنە رۆشنبیریەكاندا بێزاریی خۆیان لەم جۆرە دیاردانە دەربریوە و بەدیاردەیەكی نەشیاوی لەقەڵەم دەدەن، تەنانەت هەندێكی ناچار كردوە كە لەم جیهانە دوربكەونەوە و بە یەكجاریی واز لە مامەڵەكردن لەگەڵ جیهانی سۆشیال میدیا و تۆری ئینتەرنێت بهێنن.
لە زۆر بۆنە و شوێنی دیكەدا جەختمان لەسەر ئەوە كردۆتەوە كە وەك چۆن باس لە ئیتیك و ئەخلاقیاتی كاری میدیایی بۆ رۆژنامەنوس دەكەین، ناچارین ئەم ئیتیك و ئەخلاقیاتانەش بۆ هاوڵاتیان بەشێوەیەكی گشتی باس بكەین و هاوڵاتی ئاسایش كە بە خۆی نازانێت بۆتە میدیاكار و دەستەواژەی (هاوڵاتی رۆژنامەنوس – رۆژنامەنوسی هاوڵاتی) بەسەردا جێبەجێ دەبێت، پێویستە بەرپرسیارانە مامەڵە لەگەڵ ئەو ئامرازانەی بەردەستی بكات و هەستی میدیاییانەی بكاتە هەستی رۆژنامەنوسی كەناڵێكی میدیایی، چون پەیامەكانی ئەمیش هەندێ جار ئەگەر بە ئەندازە ئەو ڕۆژنامەنوسە كاریگەری دروست نەكات ئەوا كەمتر نیە.
فەزای سۆشیال میدیا فەزایەكە دەتوانین وەك چۆن بۆ بڵاوكردنەوەی چالاكی كۆمەلایەتی و ڕۆشنبیریی و سیاسی و زانستی بەكاری بهێنین، دەكرێت هەر ئەم فەزایە ببێتە ژینگەیەكی خراپ بۆ بڵاوكردنەوەی دوبەرەكی و دابرانی كۆمەلایەتی، هەر بۆیە زۆر پێویستە بە هەستیاریەوە مامەڵە لەگەڵ ئەم جیهانە ئەفسوناوی و سەرنج ڕاكێشەدا بكەین و سود لە ئاسەوارە پۆزەتیڤەكانی وەرگرین و ئاسەوارە نێگەتیڤەكانی كەمتر بكەینەوە.
• مامۆستای میدیا
