قۆناغەكانی دروستبوونی كۆرپەلە

لەماوەی سكپڕیدا، قۆناغی سەرەتا زۆر گرنگە بۆ دایك تا خۆی بپارێزێت لەو شتانەی زیان بە كۆرپەلەكەی دەگەیەنن، بۆ نمونە:خواردنی دەرمان‌و بەركەوتەی تیشك، هەروەها بۆ خۆ ئامادەكردن بۆ پڕۆسەی دایكایەتی لەڕووی دەروونی و كۆمەڵایەتی و جەستەیی و ئابوریەوە.

لەحاڵەتی ئاساییدا یەكەمین نیشانەی سكپڕی بەدواكەوتنی سوڕی مانگانە دەردەكەوێت، پاشان هەستكردن بە سەرەسوڕەو بێ تاقەتی، لەكاتێكی ڕۆژدا كە مەرج نییە تەنها بەیانیان بێت، هەستكردن بەو حاڵەتانەی، كە ماوەی پێش دەستپێكردنی سوڕەكە هەستی پێدەكات و لەوانەیە چەند هەفتەیەك بەردەوام بێت. توندبوونی سنگی، هەستكردن بەماندووبوون بەبێ هیچ خۆ هیلاك كردنێك و تێكچوونی موو، حەزنەكردن لە چاو قاوە، میزە چوڕكێ‌ و قەبزی، مەرج نیە كەسێك هەموو ئەم نیشانانەی تێدا دەركەوێت، بەڵام لانی كەم چەند نیشانەیەكی تێدا دەردەكەوێت.

*تەمەنی گونجاو بۆ منداڵا خستنەوە

زۆربەی شارەزایان كۆكن لەسەرئەوەی، كە گونجاوترین تەمەن بۆ سكپڕی بیستەكانی تەمەنە بۆ خستنەوەی یەكەم منداڵا، لەگەڵا ئەوەشدا ئێستا دەبینرێت، خانمێكی زۆر هەیە لە سیەكانی تەمەندا هاوسەرگیریی دەكەن و بەئاسانی سك دەكەن، منداڵیشیان دەبێت، بەڵام ڕێژەی سك كردن لە چلەكاندا كەم دەبێتەوە، لەپێش تەمەنی بیست ساڵیەوە سك كردن هەندێجار ڕێژەی نەخۆشی بۆ دایكان زیاد دەكەن.

*سكپڕی كەی دەست پێدەكات؟

لەكاتی بەیەكگەیشتنی تۆو هێلكە لە یەكێك لە بۆریەكانی هێلكەدان. پیتاندنی هێلكەو دروستبوونی كۆرپەلە كارێكی زۆر سەر سوڕهێنەرە تا ئێستا ڕۆڵی گرنگ دەبینێت، لە دروستبوونی منداڵا و هیچ پڕۆسەیەكی تر ناتوانێت جێگەی بگرێتەوە بەتەواوی.

درێژی تۆو یەك لەسەر پێنج سەدی ئینجێكە، پانیەكەشی یەك لەسەر هەشت سەدی ئینجێكە، ئەوەش لەچاو هێلكەدا زۆر بچووكە، هێلكە كێشی پەنجا هەزار ئەوەندەی تۆوە، بەڵام لەڕووی ژمارەوە تۆو بەیەكجار ژمارەیەكی بێ شومار فڕێ ئەداتە ناو لەشی ئافرەت، نزیكەی چوار سەد ملیۆن تۆو ئەبێت، بەڵام بەهۆی ترشی ناو لەشی ئافرەتەوە ملیۆنەهایان لەناو دەچن لە پڕۆسەیەكی كێبڕكێیی زۆر تونددا، تەنها چەند تۆوێكی كەم دەتوانن بگەنە هێلكەو بە خێراییەكی زۆر ملی منداڵدان و بەشە تفتەكەی ناو ڕەحم دەبڕن، لە كۆتاییدا یەك تۆو دەتوانێت دیواری هێلكە ببڕێت‌و لەگەڵا ناوكی هێلكەكەدا یەك دەگرێت، هەموو ئەوانەی تر لە ماندوێتی و كەشی نالەباری ناو ڕەحمدا دەمرن، هەریەكە لە تۆو هێلكە هەڵگری 23كرۆمۆسۆمن بەیەك گرتنیان خانەیەكی 46كرۆمۆسۆمی پێك دەهێنن، كەمتر یان زیاتر لەمە دەبێتە ناتەواوی لە پێكهاتەی كۆرپەلەكەدا.

تۆو لەدوای دەرچوونی تەنها 48سەعات دەژی، هێلكەش لەدابەزینی بۆ بۆری فالوب تەنها 12سەعات دەژی، بۆیە كاتێكی زۆر كەم‌و دیاریكراو هەیە لەبەردەم تۆو هێلكەدا بۆ پیتاندن، لەوانەیە هەر ئەمەش نهێنی ئەوە بێت كە بۆچی هەموو مانگێك یان سوڕێك سك بەرهەم نایەت.

*كەی هێلكە پێ دەگات؟

یەكێك لەو پرسیارانەی ڕۆژانە خانمان پێویستیان بەوەڵامەكەیەتی، بەتایبەت لەم ژیانە پڕ لە سەرقاڵیەی ئێستادا، كە ژن و پیاو هەردووكیان سەرقاڵی كارن و دوركەوتنەوەو گەشتكردن بوونی زیاترە، لەڕاستیدا دەرفەتی سكپڕی لەهەر سوڕێكدا لە سێ ڕۆژ تێپەڕ ناكات، چونكە تەمەنی هێلكە و تۆو لە 2ڕۆژ زیاتر نابێت، بەڵام ئەگەری هەیە سك ماوەیەكی زۆرتربێت بۆ ئەو كەسانەی ئەیانەوێت بەرگری سك بكەن، كە ئەكاتە سێ ڕۆژ دوای تەواوبوونی خوێنی سوڕەكە تا هەفتەیەك پێش سوڕی داهاتوو.

*چۆن بزانین كە هێلكە پێگەیشتووە؟

ئەم زانیاریە زۆر پێویستە بۆ ئەو هاوسەرانەی كە ناتوانن بە درێژایی مانگەكە پێكەوە بن و گرفتی دووگیان بوونیان هەیە، هەندێك پێیان وایە كە ناوەڕاستی سوڕەكە (14)یەم ڕۆژ دەكات، كە هێلكە پێ دەگات، بەڵام مەرج نییە؛ هەندێجار ڕاستەوخۆ دوای پاكبوونەوە لە خوێن ڕوو ئەدات، هەندێكی ئەكەوێتە (16)یەم، یان (17)یەم ڕۆژ، بۆیە چەند ڕێگایەك هەیە بۆ زانینی ئەو كاتە، هەرچەندە لەوانەیە بەدروستی نەیپێكێت، بەڵام بەشێوەیەكی نزیكەیی بۆی دیاری دەكات.

یەكەم ڕێگە: بریتی یە لە پێوانی پلەی گەرمی لەش، چونكە پلەی گەرمی لەش نیو پلە بەرزدەبێتەوە، بەو شێوەیە ئەمێنێتەوە تا سوڕەكەی تر، بەڵام خراپی ئەم ڕێگەیە ئەوەیە، كە پێویستە چەند مانگێك چاودێری بكرێت و ئەو كاتە دەزانیت كەی ئەوە ڕوودەدات خراپیەكی تری ئەوەیە، كە هۆكاری تر زۆرە بۆ بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی وەكو نەخۆشی، ئازاری كاتی هێلكە پێگەیشتن، هەندێك ژن هەست بە ئازارێك دەكەن لەنێوان هەردوو سوڕەكەدا، چەند سەعاتێك بەردەوام دەبێت، ئەویش ئازاری هێلكەدانانە، هەندێجار خوێنێكی كەمی لەگەڵا دەبێت.

ڕێگەی دووەم: ئێستا لەم ڕێگایانە ئاسانتر بەشێوەی پارچەیەكی تایبەت، كە دروستكراوە بۆ زانینی كاتی هێلكەدانان لە دەرمانخانەو تاقیگەكاندا دەست دەكەوێت، و دەتوانین لەماڵەوە بەكاریبهێنین.

مێینە كێیە؟ ڕەگەزی هەر كەسێكمان نێر یان مێ بێ بەیەكگرتنی تۆو هێلكە دیاری ئەكرێت، تۆو هەمووسیفاتە بۆ ماوەییەكانی باوك و هێلكەش سیفاتە بۆ ماوەییەكانی دایك هەڵدەگرێت، هەر لە قۆناغە سەرەتاییەكانی سكپڕیدا ئەندامەكانی زاوزێ بەدەرەكی و ناوەكییەوە دروستئەبن و بەتەواوبوونی مانگی پێنجەم هەموو هێلكەكانی كە بەرهەمی دێنێت، سەقامگیر دەبێت، نزیكەی 5ملێۆن هێلكە دروست دەكات، بەڵام ژەهر یان ڤایرۆس و نەخۆشی لەو قۆناغەدا لەوانەیە ببێتە هۆی لەناوچوونی هێلكەكان.

ژنێكی ئاسایی لەكاتی باڵغبووندا خاوەنی چوارسەد هێلكەیە، ڕەنگە وەڵامی پرسیاری هەندێك ژن لەم پەرەگرافەی پێشوودا درابێتەوە، كە ئەڵێت: بۆچی من لە هاوتەمەنەكانی خۆم جیاوازم لەڕووی هێلكەو سوڕی مانگانەو سكپڕبوندا؟ بۆیە دوركەوتنەوە لە دەرمانخواردن زۆر پێویستە لەم كاتەدا، كچ لەڕووی جەستەیی و بیركردنەوەشەوە لە كوڕ جیاوازە هەتا كاتی پێگەیشتن و باڵغبوون تا ماوەیەكیش پێش باڵغ بوونیش، مامۆستاكان لە قوتابخانەدا تێبینی ئەوە ئەكەن كە كچەكان حەماسێكی زۆریان هەیە بۆ خوێندن و خێراترن لە بەدەستهێنانی نمرەی بەرز و جێگەی ئیرەیی كوڕەكانن، ئەمەش تا سەرەتاكانی قۆناغی باڵغبوون بەردەوام دەبێت. تا ئەو كاتەی كە ویست و ئارەزووی كچان ئەگۆڕێت بۆ خۆڕازاندنەوەو دەرخستنی كچێنی خۆیان، گرنگی ئەدەن بەو گۆڕانكاریانەی لە لەش و لاریاندا ڕوو ئەدەن تا كۆتایی دێت بە هاتنی سوڕی مانگانە.

 ڕەنگە پرسیارێك دروست بێت، كە كاتی گونجاو بۆ ڕوودانی سوڕی مانگانە كەیە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە لە كۆمەڵگایەك بۆ كۆمەڵگایەك و لەسەردەمێك بۆ سەردەمێك ئەگۆڕێت، بۆنموونە:سەدەیەك لەمەوبەر لەئەوروپاو ئەمەریكا تێكڕایی تەمەنی دەست پێكردنی سوڕی مانگانە پانزەو شانزە ساڵ بوو، بەڵام ئێستا كاتێكی زووتر دەردەكەوێت، ڕەنگە هۆكاری سەرەكی ئەمەش ئەو خواردە چەورو خێرایانە بێت، كە چەوری زۆری تێدایە لەو تەمەنەدا دەیخۆن، كەواتە كێش كاریگەری زیاتری هەیە لەسەر باڵغبوون، وەك لە تەمەن. هەر بۆیە لای ئەو كچانەی وەرزش دەكەن ئەو كاتە درەنگتر دێتە پێش.

سوڕی مانگانە بۆیە پێی دەوترێت سوڕ، چونكە خولێكی تەواو بەستراوە بەیەكەوە، لە ڕژانی هۆڕمۆنەكانەوە ڕوو ئەدات و بەڕژێنی ژێر دەماغ و پاشان نوخامە ڕژێن و پاشان هێلكەدان دەستپێدەكات، بەشێوەی فیدباك دیسان دەگەڕێتەوە بۆ ئەو نوخامە ڕژێن و پاشان ڕژێنی ژێر مێشك، سوڕەكە تەواو دەبێت، بۆیە هەرگرفتێك لەیەكێك لەم نەخشە ڕێگایەدا ڕووبدات، سەرئەنجام بە تێكچوونی سوڕی مانگانە دەردەكەوێت.

*جێگیربوونی هێلكەی پیتراو:

ئەو هێلكەیەی كەلە بۆری فالوبدا دەپیترێت، پێویستە لەماوەی چەند ڕۆژێكی دیاریكراودا بگاتە ناو ڕەحم و لەوێ‌ جێگیر ببێت، بەدواكەوتنی ئەو گەشتە كێشەیەكی گەورە دروستدەبێت، كە پێی دەوترێت سكپڕی دەرەوەی مناڵدان، كە كارێكی ترسناكە بۆ دایك و كۆرپەلە یان ڕۆشتنی ئەو كۆرپەلە بە ئاڕاستەیەكی تر جگە لە ڕەحم، یان هێواش ڕۆیشتنی هەمان كێشە دروستئەبێت، لەئاكامدا مناڵەكە نایەتە بەرهەم و لەكاتی لەبارچونیشدا دایكەكە توشی خوێن بەربوون و ئازار دەكات، كەلەپێشتر یەكێك بوو لە هۆكارەكارە سەرەكیەكانی مردنی دایكی سكپڕ، بەڵام ئێستا بەهۆی زوو ئاشكرا بوونیەوە ئەم ترسەی كەمتر بۆتەوە، لەو ماوەیەدا كە هێلكە پێئەگات تاوەكو دەپیترێت، پێویستە هۆڕمۆنەكانی ڕەحم ئامادە بكەن، تا ببێتە لایەنێكی گونجاو بۆ پەروەردەكردنی ئەو كۆرپەلە و پێگەیاندنی، تاوەكو كاتی سەربەخۆبوونی دێت و دێتە دنیای دەرەوە، كەلەوانەیە هەر كێشەیەك لە شێوەی ڕەحم و ئەستوری ناوپۆشی ڕەحم و قەبارەكەی كاریگەریان هەبێت لەسەر هەڵگری منداڵا.

*گۆڕانكاریەكانی چینی كە ڕوودەدەت؟

ناوپۆشی ڕەحم زۆرتر ئەستور دەبێت، ڕێڕەوی ملی منداڵدان دائەخرێت؟ بەهۆی بەستەرێكی بەهێزەوە، بەڵام دیواری خودی مناڵدان خۆی تەڕو كشاوتر دەبێت، كە ئەم كەشە ئەبێتە كەشێكی ئارام تر بۆ هەڵگرتنی ئەو گۆشتپارەیەی لە هێلكە پیتراوەكەی دروستدەبێت، هاوكات لەگەڵا ئەمەشدا مولولەی خوێنەكان لەڕووپۆشەكەدا نزیكدەبنەوە، تاببنە سەرچاوەی خۆراكپێدانی كۆرپەلەكەو هاوكاتیش لەگەڵا پێگەیشتنی كۆرپەلەكەدا، خۆ ئەگەر ئەم هاوكات بوونە ڕوونەدات ئەوا ناوپۆشی ڕەحم دادەڕوخێت، وەكو كاتی دەستپێكردنی سوڕی مانگانە دێتە خوارەوەو لەبارچوون ڕوودەدات.

خانمان زۆر پەرۆشن بۆ ئەوەی بزانن ڕۆژی لەدایكبوونی مناڵەكەیان دیاری بكەن، یان تەمەنی دوو گیانیەكەیان بزانن، باشترین و سادەترین ڕێگا بۆ زانینی ئەو بەروارە پێویستی بەیەكەم ڕۆژی دوای سوڕی مانگانەیە، بەتایبەتی لەو كەسانەدا كە سوڕی مانگانەیان ڕێكوپێكە و لەوادەی خۆیدا بۆیان دێتەوە:

بەرواری یەكەم ڕۆژی دوای سوڕ+ دوا سوڕی مانگانە 15/2/2016بێت ئەوا بەم شێوەیە دەبێت:

15+7=22

2+9=11واتە 22/11/2016 بەشێوەیەك كە دوو هەفتە بەر لەو وادەیەو، دوو هەفتە دوای ئەو وادەیە وادەیەكی دروستە بۆ مناڵبوون‌و، مناڵەكە تەواو و دروستە بۆ هاتنە دونیاوە.

ڕێگایەكی تر بۆ دیاریكردنی ماوەی دوو گیانیەكە بەهۆی سونوگرافیەوە دەبێت لە كۆتایی سێ مانگی یەكەمی سكپڕیدا واتە لە نزیكی 12-14 هەفتەكەدا بەشێوەیەكی گشتی دەتوانیت وادەی كۆتایی سكپڕیەكە بەهۆی ئەو بەروارەوە بدۆزرێتەوە، چونكە لەهەموو كاتێكی سكپڕیەكە زیاتر تەمەنەكەی بەدروستی دەدات بەدەستەوەو كەمترین هەڵەی تەمەنی تیا ڕوودەدات.