درۆی كەمیی سامان…

داهۆڵێك بۆ تێكدانی خێزان و كەمكردنەوەی ڕێژەی دانیشتوان

نووسینی: إحسان الفقیە
وەرگێڕانی: د.بێخاڵ ئەبوبەكر

ئەیلولی 1994، قاهیرەی پایتەختی میسر، سازدانی (كۆنگرەی دانیشتوان و گەشەپێدان)ی بەخۆیەوە بینی، كە یەكێكە لەو زنجیرە كۆنگرانەی لە جیهانی ئیسلامیدا گرێدراون و مۆركێكی جیهانیان هەیە. ئەم كۆنگرەیە چەمكی (خێزان)ی داڕشتەوەو ئەو چوارچێوەیەی كە شەریعەتی خوای گەورە بۆ خێزان پەسەندیدەكات، تێيپەڕاند.

بەرزبوونەوەی ڕێژەی دانیشتوان و گەشەپێدان

یەكێك لە مەترسیدارترین دۆز كە كۆنگرەی قاهیرە خستیە ڕوو، بەستنەوەی بەرزبوونەوەی ڕێژەی دانیشتوانی گۆی زەوییە بە هەژاریی و مەحاڵبوونی گەشەپێدان، و جەختكردنەوە لەسەر قەدەغەكردنی نەوە خستنەوە وەك تاكە ڕێگای هێنانەدی گەشەپێدان.
بەرمەبنای ئەم دیدە، كۆنگرەی قاهیرە ڕێگاچارەی بۆ كێشەی زۆربوونی دانیشتوان دیاریكرد، كە بریتین لە:
ڕۆشنبیریی سێكسیی و بەربەرەڵڵاكردنی سێكس بۆ هەرزەكاران، و پێشێلنەكردنی ئەم تایبەتمەندییانە لەلایەن خێزانەوە، و تێپەڕاندنی سنوری پێناسەی باوی خێزان تا پەیوەندییەكانی دەرەوەی پرۆسەی هاوسەرگیریی بگرێتەوە، لەوانەش هاوڕەگەزبازیی، و ڕێگەدان بە لەباربردن یان لەناوبردنی كۆرپەلەی نەخوازراو، و پێدانی مۆركی یاسایی و ئاساییبوونی ئەم مەسەلانەی كە دەبنە هۆی ڕێگریی لە نەوە خستنەوە.
نیگەرانیی وڵاتانی ڕۆژئاوا لە زۆربوونی دانیشتوانی جیهانی سێهەم، نوێ‌ نییە، بەڵكو لە سەدەی ڕابردوودا ولایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە هەڕەشەی سەر بەرژەوەندییەكانی هەژمار دەكرد، ئەوەتا بەڵگەنامەی ژمارە (200)ی هینری كیسنجەر لەساڵی 1974دا، بەناونیشانی “كاریگەرییەكانی زۆربوونی دانیشتوان لە جیهاندا، لەسەر ئاسایش و بەرژەوەندییە گرنگەكانی ولایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ڕۆژهەڵاتدا”، لەم بەڵگەنامەیەدا، كیسنجەر داوای سەپاندنی سیاسەتی سنورداركردنی نەوە خستنەوە لە 13 وڵاتی جیهانی سێهەمدا دەكات، كە لە 90% ئەو وڵاتانە، وڵاتە ئیسلامییەكانن،
هەربۆیە، زیادەڕەویی نییە ئەگەر بڵێین كۆنگرەی قاهیرە ئەڵقەیەكە لە زنجیرەی كێبەركێی ژیاریی، و بە ئامانجگرتنی وڵاتانی جیهانی ئیسلامیی. تەنانەت ئەوروپاش لە بارێكی پڕ مەترسیدا دەژی سەبارەت بە پاشەكشەی دانیشتوانەكەی بەرامبەر هەڵكشانی ژمارەی دانیشتوان لە ناوچەی عەرەبیی و وڵاتانی ئیسلامیدا.

ئەفسانەی كەمیی یان نەبوونی سامان!

هەڵوێستی ڕۆژئاوا لە هەمبەر زۆربوونی دانیشتوانی وڵاتانی گەشەسەندوو و جیهانی سێهەم، كە زۆرینەی ڕەهایان موسڵمانن، لە تیۆریی “ئەخلاقیاتی بەلەمی ڕزگاربوون”ی زانای ئامارو زیندەوەرزانی ئەمریكی “جاریت هاردن”دا، بەرجەستە دەبێت. بیرۆكەی سەرەكیی ئەم تیۆرە باس لەوەدەكات هەنووكە هەسارەی زەوی، بەلەمی ڕزگاربوونە، كە خواردنی تەواوی بەشی هەمووان تێدا نییە، بۆیە لۆژیك ئەمەیە خواردن بۆ ئەوانە بێت كە زۆرترین چانسی ڕزگاربوونیان هەیە و نابێت بە هێنانی سەرنشینی نوێ‌، سەلامەتی سەرنشینانی بەلەمەكە بخرێتە مەترسییەوە.
ئەم تیۆرییە دەنگدانەوەیەكی بەرفراوانی لە ڕۆژئاوادا هەیە، لەم تیۆریەشەوە زاراوەی (ملیاری زێڕین) هەڵگۆزراوە، كە بریتیە لە كەمكردنەوەی دانیشتوانی سەرزەوی بۆ یەك ملیار كەس.
لە ڕاستیدا، بنەماكانی تیۆری (ئەخلاقیاتی بەلەمی ڕزگاربوون) لە ڕەهەندی بەهاو ئەخلاق خاڵییە ، سەرباری ئەمەش لە ڕاستییەوە دوورە و پشت بە بانگەشە چەواشەكارییەكانی پەیوەستكردنی برسێتی بە زۆربوونی نەوەخستنەوە دەبەستێتەوە، و تەنها بانگەشەیەكە كە لە سروشتی هەژمونگەریی ئیمپریالیزمی وڵاتانی ڕۆژئاوا سەرچاوەیگرتووە و وەك چەكێك بۆ زاڵبوون بەسەر گەلانی جیهانی سێهەمدا، بەكاردێت.
دیارترین بەڵگە لەسەر هەڵەی گرێدانی برسێتی بە نەوەخستنەوەوە، ئەوەیە كە لەكاتی داگیركاریی بەریتانیا بۆ هند، ڕوویدا. لە چلەكانی سەدەی ڕابردوودا، برسێتیەكی كوشندە ناوچەی بەنگالی هیندی گرتەوە، كە بووە هۆی لەناوچوونی ملیۆن و نیوێك مرۆڤ، كەچی لەوكاتەدا بە هەزاران تۆن برنج لە هندستانەوە بۆ بەریتانیای داگیركەر، دەنێردرا.
(فەرانسیس مورلابیە) ژنە توێژەری ئەمریكی بواری سیاسەتی خۆراك و دیموكراسیی، ئەفسانەی كەمیی سەرچاوەی هەڵتەكاند، بە ئامار و لێكۆڵینەوە سەلماندی كە گۆی زەوی، سامان و سەرچاوەی بەشی هەموو مرۆڤایەتی تێدایە.
بۆنمونە: رۆژانە زەوی نزیكەی كیلۆگرامێك دانەوێڵە بۆ هەموو مرۆڤێك بەرهەمدەهێنێت، واتە زیاتر لە سێ‌ هەزار تاوزە و پرۆتین بەردەستە، ئەمەش تەنها لە دانەوێڵە، جگە لە خۆراكەكانی دیكەی وەك سەوزە و میوەكان و گۆشت.
هەروەك بوونی پانتایی فراوان لەسەر هەسارەی زەوی كە هێشتا لە كشتوكاڵدا بەكارنەهێنراون، بەڵگەیەكی دیكەی درۆی بانگەشەی كەمیی سەرچاوەی خۆراكە، تەنانەت هەندێ‌ توێژینەوە ئاماژە بەوە دەدەن، كە تائێستاش مرۆڤ تەنها نیوەی زەوییە كشتوكاڵییەكانی سەرزەوی بەكارهێناوە. كێشەكە لە قۆرغكاریی و دەسەڵاتی كەمینە بەسەر سامان و سەرچاوەی زۆرینەدایە. مایەی سەرسوڕمان و گاڵتەجاڕییە كە لەساڵی 1973دا، 36 دەوڵەت لە هەژارترین دەوڵەتانی جیهان – كە لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە بە زیانمەندترین دەوڵەتان لە هەڵاوسانی نرخی خۆراكی جیهانی دادەنران- هەستان بە هەناردەكردنی كاڵای كشتوكاڵی بۆ ولایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا.

مرۆڤ سامانە، نەك ئاستەنگی گەشەپێدان

لەو ڕەخنانەی ڕووبەڕووی كۆنگرەی دانیشتوان دەبێتەوە، ئاماژەدانیەتی بەوەی زۆری وەچەخستنەوە لە جیهانی سێهەمدا بەهۆی نەزانییەوەیە، هەربۆیە هەڵسوڕێنەرانی كۆنگرە ڕایان وابوو كە دەبێت گەلانی جیهانی سێهەم سەبارەت بە مەترسیەكانی زۆریی منداڵخستنەوە و پەیوەندی بە نەبوونی گەشەپێدان هۆشیار بكرێنەوە. ئەمەش چەواشەكاریی و سەرلێتێكدانە، بەتایبەت كە زۆرینەی كۆمەڵگەكانی جیهان كۆمەڵگەی گوندنشینن، كە تیایدا خێزانەكان زۆری نەوەخستنەوە ئامانجیانە بۆئەوەی دەستی كار زۆربێت و لە كاروباری بژێویدا، هاوكاربن.
لێرەوە مرۆڤ سامانە نەك ئاستەنگ، بەهێزترین بەڵگەش بۆ ئەمە وڵاتی (چین)ە، كە لەگەڵ ئەوەی ڕێژەی دانیشتوانی گەیشتۆتە ملیارو نیوێك، ئابورییەكەی یەكێكە لە بەهێزترین ئابورییەكانی جیهان، ئەوەش بەهۆی وەبەرهێنان لە سامانی مرۆییدا.
هەروەها (یابان) لە پێشكەوتن و گەشەسەندن و بەهێزی ئابوریی و تەكنۆلۆژیدا نموونە و پێشەنگە، لەگەڵ ئەوەی نزیكەی 122 ملیۆن مرۆڤ لەسەر ڕووبەرێكی (378 كم2) دەژین، ئەمەش بەراورد بە ڕێژەی دانیشتوان ڕووبەرێكی بچوكە ، كەواتە كێشە لە زۆریی ژمارەی دانیشتواندا نییە، بەڵكو كێشە لە هەڵە وەبەرهێنانی توانای مرۆییدایە.

پوختە

ناوەرۆكی كۆنگرەی دانیشتوان و گەشەپێدان، ئەفسانەی كەمیی سامان دەكاتە داهۆڵێك بۆ تێكدانی بناغەی كۆمەڵگە موسڵمانەكان لەڕێگەی تێكدانی دامەزراوەی خێزانەوە، ئەمەش بە بڵاوكردنەوەی ڕێگاچارەی پڕچەواشەكاریی، كە زیان بە بناغەی ئەم یەكە كۆمەڵایەتییە گرنگە دەگەیەنێت.
سازدانی ئەم جۆرە كۆنگرانەش بەردەوام دەبێت لە دروستكردنی فشار لەسەر وڵاتانی جیهانی ئیسلامیی بۆ كاركردن لەسەر ڕێگاچارەكانی ئەوان و ئاساییكردنەوەی بیروڕاكان لای گەلانی جیهانی سێهەم، هەرچەندە دەنگی ناڕەزاییش بەرز ببێتەوە.