رێبوار صابر محەمەد
كوڕەكەم هەرگیز لەمن ناچێت! ئەوەی كەمن دەمەوێت واناكات! سست وخاوە لەكارەكانیدا! من لەژیانمدا هەموو كارەكانم بە جوانی ڕاپەڕاندوە …هتد
ئەمە ئەو دەستەواژانەن كە لەزۆرێك لە خانەوادەكاندا گوێبیستیان دەبین، وهەست وسۆزی منداڵەكانی پێ برینداردەكرێ، لە ناخیاندا بێهیوای دەخوڵقێنرێ و لاوازی و بێ متمانەیی دەبێتە بەشێك لە كەسایەتییان، بەشێك لەهۆكاری ئەمانەش دەگەرێتەوە بۆ خولیاو تموحاتی دایك وباوك بۆ منداڵەكانیان.
باوك هەمیشە ویستویەتی كوڕەكەی بشوبهێنێ بەخۆی، وەئەو قۆناغانەی ئەمی پیادا گوزەری كردوە دەیەوێت كوڕەكەشی پیادا گوزەر بكات وهەمان ڕەفتار پیادەبكات، ئەو زانیاریانەی لای باوك كەڵەكەبوون بە درێژایی قۆناغە جیاوازەكانی تەمەنی، وەدەیەوێت ئەزمونی كەڵەكەبووی چەندساڵەی ڕابردووی خۆی لە هەرزەكارێكی كەم تەمەندا پیادەبكات، ئەمەش لە ڕاستیدا ستەمێكی گەورەیە لە ئێستاو داهاتووی ئەو هەرزەكارە دەكرێت.
جیاوازی لە نێوان باوك وكوڕدا لە قۆناغی هەرزەكارییەوە دەستپێدەكات، جەنگی دەروونی لەنێوان باوكی كەم ئەزموون و هەرزەكاری خۆسەپێندا سەرهەڵدەدات، دەبێت باوك ژیرانە مامەڵەی لەگەڵدا بكات و ئاشنای قۆناغە سەرسوڕهێنەرەكەی هەرزەكار بێت، بە ئارامی و لێزانینەوە بڕوانێتە كوڕەكەی.
یەكێك لە هۆكارەكانی ململانێی نێوان كوڕ وباوك ئەو پێشكەوتنەیە كە مرۆڤایەتی ساڵ لە داوی ساڵ بە خۆوە دەیبینێ، هەڵەیە گەر ئەو پێشكەوتنانە لە پرۆسەی پەروەردەدا بە نادیدە بگیرێت .
دەمانەوێ لەو ململانێیە بدوێن كەلەناو خانەوادەكاندا دروستدەبن و بە تایبەتی لە نێوان كوڕو وباوكدا، جیاوازییەكی نیە گەر ئاستی ڕۆشنبیری دایك وباوك بەرزبێت یا بێ ئاگابن لە گۆڕانكارییەكان.
سێ لەو جیاوازیانەی ڕووبەڕووی خێزان دەبێتەوە جیاوازی لە پیادەكرنی پەرستشەكان، جیاوازی لەنێوان بەدەستهێنانی نمرەی بەرز، ئەوی تریان جیاوازیە لە نێوان باش پیادەكرنی ڕەوشتە كۆمەڵاتیەكان.
یەكەم: جیاوازی لەنێوان پیادەكردنی پەرستشەكاندا
زۆربەی دایبابەكان ئارەزووی ئەوەیان هەیە كە منداڵەكانیان كۆپیكراوی دووەمی ئەوان بن، درێژەپێدەری ڕێبازو پیشەو پسپۆڕی ئەمان بن، ئەمە بۆ پەرستشەكانیش تەواوە، بەتایبەتی ئەوخێزانانەی كەپەرستشەكان باشتر ئەنجام دەدەن، بێگومان فەرزەكان (نوێژ، ڕۆژوو، حەج، زەكات ..) تەواوكەری ژیانی موسڵمانە، باوكێك كە بەتەوای وابەستەی فەرزەكانەو ئەنجامیاندەدات هەمان خولیاشی بۆ كوڕەكەی هەیە، ئەمە لەكاتێكدایە باوكەكە بەشێكی زۆری پلانەكانی ژیانی بەئەنجامگەیاندوە ڕەنگە بەرەو خانەنشینكردن هەنگاو بنێ، بەڵام كوڕە هەرزەكارەكەی دەیان هیواو ئامانجی هەیەو هیچ یەك لەوانەی ئەنجامنەداوە، بیرۆكەیەكی ناتەندروستە باوك بیەوێ كوڕەكەی هەمان بیرۆكەی بۆ ژیان هەبێ، دەگونجێ كورەكەی لاوێكی ملتزم بێت بەڵام دەقاودەق وەكو باوكی نابێت، لەم كاتانەدا باوك پێویستە ژیرانەتر مامەڵەبكات لەگەڵ كوڕەكەیداو پلەبەندی بەكاربهێنێ و بەسەر یەكەوە فەرمانەكانی نەسەپێنێ، وەك ئەوەی پێی بڵێ من ڕۆژانە (جوزئێك لەقورئان دەخوێنم و هەموو فەرزەكان لە مزگەوتم و لەهەفتەیەكدا دوو ڕۆژ بە ڕۆژووم و…..هتد )، سەرزەنشتی منداڵەكەی دەكات گەر وەك باوكی نەبێ، تێگەیشتن بۆ ئەو ئاستەی وا بیربكاتەوە بێگوومان پێویستی بەكات هەیە، جونكە تۆی باوك بەدرێژایی تەمەنت گەشتووی بەو ئاستە لە بیركردنەوە، ئێستەش دەتەوێت ئەزموونی كەڵەكەبووی چەندین ساڵەت بسەپێنی بەسەر منداڵیكی كەم تەمەندا، كێشە لێرەوە سەر هەڵدەدات و پەیوەندی نێوان كوڕو باوك بەرەو ئاستێكی خراپ هەنگاو دەنێت، پێویستە باوك ئەوەی لە یاد نەچێت ئەركی ئەو تەنها فشار خستنەسەر منداڵەكانی نیە بۆ ئەنجامدانی عیبادەتەكان، بەڵكو بەرپرسیشە لەگەشەكردنی لایەنی دەروونی و ژیری وڕۆشنبیری و پەرەپێدانی لایەنی كۆمەڵایەتی و باشتركردنی لایەنی ئاكارو هەڵسوكەوتیشی.
دووەم : جیاوازی لەبەدەستهێنانی نمرەی قوتابخانە (التحصیل الدراسی)
زۆرترینی ئەوگرفتانەیە كە دایبابەكان نیگەران دەكات، نزمی ئاستی خوێندنی كوڕەكەیان یەكێكە لە خاڵە سەرەكییەكانی دروستبوونی جیاوازی .
هەموو باوكێكی ئەندازیار حەزدەكات كوڕەكەی ئەندازیاربێت، دادوەر دەیەوێت كوڕەكەی دادوەرێكی بەتوانا بێت، ئەمە جگە لەوەی هەموو خێزانێك ئارەزووی ئەوە دەكەن پزیشكێك لەناو خانەوادەكەیاندا هەبێت، كەسمان نكۆڵی لەوە ناكەین كەدایك وباوك (طموحیان) زۆرەو ئاواتێكی شایستە بۆ كچ وكوڕەكەیان دەخوازن. باوكان حەزدەكەن كوڕەكەیان تەنانەت لەخۆیان باشتر وكارامەتربن، بەڵام بەردەوام خولیای ئەوەیان هەیە لەمنداڵەكانیاندا بێتە دی كەخۆیان حەزیان لێبوەو پێی نەگەیشتوون، ئەمەش دەبێت هۆی دروستبوونی گرفت وفشار لەسەر منداڵ، نابێت باوكان ئەوەیان لەیاد بچێت لە نێوان خۆی كوڕەكەیدا زەمەنێكی جیاوازو گۆڕانكاری هەمەجۆرو لێكدانەوەو شیكاری جیاواز بۆپەروەردەكردنی منداڵ هەیە .
تواناكانی منداڵ جیاوازن لەو حەزەی باوك هەیەتی، ڕەنگە منداڵەكەی بتوانێت لەبواری وەرزشیی یان هونەریدا پێشەنگ بێت و ئامانجەكانی بەدیبێنێت، بەڵام باوك بەزۆرو بۆ پڕكرنەوەی ئەو حەزەی كەخۆی نەیتوانیوە پێیبگات، دەیخاتە قوتابخانەیەك یان كۆلێژێك كەمنداڵەكەی هەرگیز ئاواتی پێنەخواستوە، شكستی منداڵ لێرەوە دەستپێدەكات و جیاوازییەكانی نێوان باوك كوڕیش زەقتر دەبێتەوە.
دەبێت هەموان ئەو ڕاستییە بزانین بوارەكانی ژیان زۆرن منداڵ بتوانێت لەیەكێكیاندا بەهرەمەندبێت، تۆی باوك ئەو ئەركەی لەسەر شانتە ڕونكردنەوەو ئاراستەكردنی منداڵەكەتە بۆ بیركردنەوەیەكی دروست، بەتایبەت لەقۆناغی هەرزەكاریدا، گرنگە باوكان ئاشنابن بەتواناو لێهاتویی منداڵەكانیان لەسەر ئەوبنەمایە نەخشەڕێگایان بۆ دابنێن و بەپێی ئاستی زیرەكیان (طموحیان) بۆ بخوڵقێنن.
سێیەم: تێروانینی هەردولا بۆ ئاكارە كۆمەڵایەتیەكان
پەروەردەكردن هونەرە، هونەریش پێویستی بەمامەڵەكردنی بەردەوام هەیە، هونەری مامەڵەكردنیش كرداری وەرگرتن وبەخشینە (اخذ و عطاء)، تالەو ڕێگەیەوە منداڵەكان بازنەی خانەوادەكەی خۆیان بەجێنەهێڵن وئاوێتەی سلوكێكی نەخوازراونەبن، پێویستە باوكان ببەخشن تابتوانن هەندێ وەربگرن، بەواتایەكی تر باوك توانا پەوەروەردەییەكانی بەكار بهێنێ تابتوانێت سەرنجی منداڵەكەی بۆ لای خۆی ڕابكێشێت، ئەو باوكانەی ژیانیان پڕە لەدووبارەو تازەگەری لە بیرو مامەڵەیاندا بەدی ناكرێت، مناڵیش وەك باوكێكی تقلیدی یا گەورەیەك یا سەرۆك خێزان یان بەڕێوەبەرێك تەماشای دەكات، ئەوكات باوك نابێتە داینەمۆی پێگەیاندنی منداڵەكانی لە بوارە جیاوازەكاندا .
ئەوەی جێی گرنگی پێدانی زۆرێك لە خێزانەكانە خواردن وپۆشاكی منداڵە وە ئەوەشی فەرامۆش دەكرێت لایەنی هزرو دەروونی منداڵەكەیە، ئەوەی دەبێتەجێگای مشتومڕ لەنێوان باوك وكوڕدا هەندێ مامەڵەی ئاسایی ڕۆژانەیە بەلای باوكەوە گرنگە منداڵەكەی پرچی غەربیانە دانەنێ وزنجیر لەمل نەكات و دوگمەی كراسەكەی كراوە نەبێت….هتد. ئەمانە هەموو گۆڕانكاریان بەسەردادێت ئەوەی كەدەمێنَتەوەو لەگەڵیدا گەورەدەبێت مامەڵەكردنی تۆیە تاچ ڕادەیەك توانیوتە ئاكارە كۆمەڵایەتیەكانی لا شیرین بكەیت وبەهاكانی لەگەڵدا گەورە بكەیت .
گرنگە فێری ئاكارە جوانەكانی بكەیت وەكو (سەلامكردن و وەڵامدانەوە، نانخواردن و مامەڵەی میوانداری و ڕێزگرتنی گەورەكان وسۆز بۆ بچوكەكان و….هتد) ئەمانە هەموو پێویستە وەكو هەرزەكارێك فیربكرێت نەك وەك وباوكێكی ئەزموندار داوای لێبكەیت پیادەیان بكات، تێگەیشتنی هەرزەكار بۆ ئاكارە كۆمەڵایەتیەكان جیاوازە لە تێگەیشتنی باوك، لەسەر ئەو بنەمایە پێویستە باوك مامەڵە لەگەڵ منداڵەكەیدا بكات.
