شه‌ممه‌ , ته‌مموز 27 2024

جێنده‌ر  له‌ نێوان پێناسه‌‌و به‌ ئه‌پڕۆچبوندا (5)

نوسینى: پ.ی. د. عالیه‌ فه‌ره‌ج مسته‌فا

جێنده‌ر وه‌كو چه‌مك دانه‌نرێت به‌یه‌كێك له‌و چه‌مكانه‌ى كه‌له‌  نیوه‌ى دووه‌مى سه‌ده‌ى بیسته‌مه‌وه‌ تائیستا زۆرترین به‌كارهێنانى بۆ ده‌كرێت له‌ چوارچێوه‌ى پرسى ژناندا‌و له‌سه‌رجه‌م بوارى مه‌عریفى‌و فیكرى‌و سیاسى‌و ئابورى‌و كۆمه‌ڵایه‌تى‌و ژینگه‌ییدا.

یه‌كه‌م قۆناغی پێناسه‌ى جێنده‌ر، له‌ ڕێى به‌كارهێنانى ئه‌م چه‌مكه‌وه‌ بووه‌ له‌ڕووى زاره‌كییه‌وه‌ بۆ پۆلێنكردنى ناو‌و ڕاناو‌و سیفه‌ته‌كان، یان به‌كارده‌هێنرا وه‌كو كردارێكى دیاریكه‌ر بۆ تایبه‌تمه‌ندییه‌كانى وشه‌ى سێكسSex  له‌ چه‌ند قاڵبێكى زمانه‌وانى تایبه‌تدا.

ئه‌م قۆناغه‌ به‌رده‌وامبوو له‌به‌كارهێنانى جێنده‌ر بۆ ناساندنى جۆرى ڕه‌گه‌ز مێ یان نێر، تا قۆناغى دووه‌مى پێناسه‌كردنى جێنده‌ر ده‌ستى پێكرد، جێنده‌ر به‌واتاى ئه‌و تایبه‌تمدییانه‌ى كه‌له‌ قاڵبه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كاندا داڕشتنى بۆده‌كرا به‌كارده‌هێنرا له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و تایبه‌تمه‌ندییانه‌ى كه‌له‌ قاڵبه‌ بایۆلۆژیه‌كه‌دا داڕشتنى بۆده‌كرا، له‌به‌رئه‌وه‌ى تائه‌وكاته‌ وشه‌ى Sex بۆ ده‌ربڕینى ئه‌و تایبه‌تمه‌ندییانه‌ به‌كارده‌هێنرا.

یه‌كێك له‌و تایبه‌تمه‌ندییانه‌ى كه‌پێشه‌نگه‌كانى فێمه‌نیزم  Feminism دیارییان كردبوو  تایبه‌تمه‌ندى نێرێتى یان مێیه‌تى (الژكوره‌ والأنوپه‌) كه‌له‌ دیدگاى فێمه‌نێسته‌كانه‌وه‌ هه‌ردووكیان تایبه‌تمه‌ندى كۆمه‌ڵایه‌تین له‌ڕووى داڕشتنه‌وه‌ له‌گه‌ڵ بونى  بنچینه‌یه‌كى بایۆلۆژی، ئه‌وه‌ى ئه‌م تێڕوانینه‌ جیاده‌كاته‌وه‌ له‌قۆناغی یه‌كه‌مى پێناسه‌ى جێنده‌ر بریتیه‌ له‌لێكدانى هه‌ردوو ڕه‌هه‌ندى كۆمه‌ڵایه‌تى‌و بایۆلۆژى له‌داڕشتنى ماناى نێرێتى یان مێیه‌تى له‌ چوارچێوه‌ى مه‌دلولاتى چه‌مكى جێنده‌ر، له‌ به‌رامبه‌ردا داڕشتنى ئه‌م نێرێتى‌و مێنیه‌تى پێش ئه‌م قۆناغه‌ ته‌نها له‌ سه‌ر بنه‌ماى Sex  ‌و له‌ چوارچێوه‌ى سێكسدا.

له‌قۆناغی دووه‌مدا سه‌ره‌تاى ئاڕاسته‌ى جیاكردنه‌وه‌ى هه‌ردوو ڕه‌هه‌ندى كۆمه‌ڵایه‌تى‌و بایۆلۆژى هاته‌كایه‌وه‌، هه‌رچه‌نده‌ له‌م قۆناغه‌شدا له‌گه‌ڵ گرێدانى مه‌دلولاتى جێنده‌ر به‌ڕه‌هه‌ندى كۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه‌، ڕه‌هه‌ندى بایۆلۆژى به‌ بنه‌ما مابوه‌وه‌‌و كاریگه‌رى بووه‌ له‌داڕشتنى پێناسه‌ى جێنده‌ردا كه‌له‌ زۆرێك له‌ئه‌ده‌بیاتى فێمه‌نیزمى ئه‌و كاته‌دا به‌م شێوازه‌ ده‌ربڕینى بۆ ده‌كرا: “جێنده‌ر له‌سه‌ر بنه‌ماى ڕه‌گه‌ز Sex بیناكراوه‌‌و له‌مه‌وه‌ داڕشتنى جێنده‌ر ئه‌وه‌نده‌ى كۆمه‌لایه‌تیه‌، ئه‌وه‌نده‌ بایۆلۆژى نییه‌.

قۆناغی سێهه‌مى پێناسه‌ى جێنده‌ر له‌گه‌ڵ سه‌ره‌تاكانى ڕه‌وتى ڕادیكاڵى Radical Feminism له‌بزوتنه‌وه‌ى فیمه‌نیزم ده‌ستیپێكردووه‌، له‌م قۆناغه‌دا جیاكردنه‌وه‌ى ته‌واوه‌تى له‌نێوان دوو چه‌مكى جێنده‌ر‌و ڕه‌گه‌ز Sex  له‌ سه‌ر ئاستى تیۆرى ئه‌نجامدراوه‌،  بۆیه‌ چه‌مكى جێنده‌ر به‌كارده‌هێنرا بۆ جیاكردنه‌وه‌ى ئه‌و ڕۆڵ‌و پێگانه‌ى ژنان‌و پیاوان كه‌له‌ چوارچێوه‌ى  كۆمه‌ڵایه‌تیدا داڕشتنیان بۆكراوه‌‌و، به‌مه‌ش ئه‌كرێت به‌گۆڕانى هه‌ل‌و مه‌رجه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان ئه‌م ڕۆڵ‌و پێگانه‌ گۆڕانكارییان به‌سه‌ردا بێت.

ڕه‌وتى فێمه‌نیسته‌ ڕادیكاڵیه‌كان خاوه‌نى بیرۆكه‌ى جیاكردنه‌وه‌ى هه‌ردوو ڕه‌هه‌ندى كۆمه‌لایه‌تى‌و بایۆلۆژین به‌ به‌كارهێنانى چه‌مكى جێنده‌ر، له‌مه‌وه‌ یه‌كه‌م هه‌نگاوى پێچه‌وانه‌ به‌و واقیعه‌ى ئه‌و كاته‌ هاته‌كایه‌وه‌ له‌خستنه‌ڕوى ڕۆڵى هه‌ریه‌كه‌ له‌ پێگه‌یاندنى كۆمه‌ڵایه‌تى‌و ژینگه‌ى كۆمه‌ڵایه‌تى‌و كلتورى له‌ داڕشتن‌و دیاریكردن‌و دابه‌شكردنى ڕۆڵ‌و پێگه‌‌و ئه‌ركه‌كاندا له‌ نێوان هه‌ردوو ڕه‌گه‌زدا. له‌ به‌رامبه‌ردا زانایانى كۆمه‌ڵناسى جیاكردنه‌وه‌ى هه‌ردوو ڕه‌هه‌ندى كۆمه‌ڵایه‌تى‌و بایۆلۆژى به‌ هه‌نگاوێكى نزیك له‌مه‌حاڵ داده‌نێن به‌ تایبه‌تى كاتێك باس له‌ پڕۆسه‌ى مناڵبون ده‌كرێت.

ئه‌وه‌ى تێبینى ده‌كرێت له‌م قۆناغه‌دا بریتیه‌ له‌دوورخستنه‌وه‌ى سه‌رجه‌م كاریگه‌رییه‌كانى ڕه‌گه‌ز Sex له‌ داڕشتنى ڕۆڵ‌و پێگه‌‌و ئه‌ركه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كاندا‌و هێنانه‌كایه‌ى ئه‌گه‌رى گۆڕانى ڕۆڵ‌و پێگه‌‌و ئه‌رك‌و لێپرسراوێتیه‌كان به‌گۆڕانى كات‌و شوێن‌و سیسته‌مى كۆمه‌ڵایه‌تى‌و كلتورى كۆمه‌ڵگاكان. هه‌روه‌ها ڕه‌تكردنه‌وه‌ى گرێدانى چه‌مكى جێنده‌ر به‌ ژنانه‌وه‌ یان پیاوان یان هه‌ردوكیان‌و له‌ جیاتى ئه‌وه‌ جێنده‌ر بۆ یه‌كه‌مجار گرێدرا به‌بونیادى كۆمه‌ڵایه‌تى كۆمه‌ڵگاكانه‌وه‌.

قۆناغى چواره‌م ده‌ستى پێكرد به‌كارابونى ڕه‌وتى جێنده‌ر فیمه‌نێزمه‌كان  Gender Feminismكه‌هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه‌ به‌ دانپیانه‌نان به‌بونى هه‌رجیاوازییه‌ك له‌ نێوان ژنان‌و پیاواندا ده‌ستیان پێكرد، جا ئه‌م جیاوازییه‌ له‌ ڕوى كۆمه‌ڵایه‌تى بێت یان بایۆلۆژى، تا ڕاده‌یه‌ك پێشه‌نگه‌كانى ئه‌م ڕه‌وته‌ له‌ ئه‌ده‌بیاتیاندا بونى هێزى بازوو لاى پیاوان به‌ده‌رهاویشته‌یه‌كى چوارچێوه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كه‌ دائه‌نێن‌و، له‌مه‌وه‌ ئه‌م ڕه‌وته‌ بانگه‌وازى دژایه‌تیكردنیان به‌رزكردووه‌ته‌وه‌ بۆ  هه‌موو ئه‌و كاریگه‌رییانه‌ى كه‌سه‌رچاوه‌ ده‌گرن له‌جێگیركردنى جیاوازى بایۆلۆژى نێوان دوو ڕه‌گه‌ز.

له‌م قۆناغه‌دا جێنده‌ر فێمه‌نیسته‌كان له‌قۆناغی جیاكردنه‌وه‌ى هه‌ردوو ڕه‌هه‌ندى كۆمه‌ڵایه‌تى‌و بایۆلۆژی گواسته‌وه‌، بۆ قۆناغی ڕه‌تكردنه‌وه‌ى بونى جیاوازى له‌نێوان هه‌ردوو ڕه‌گه‌زدا به‌هه‌ر پاساوێك بێت، هه‌روه‌ها بونى به‌كارهێنان بۆ ڕه‌گه‌ز  له‌گه‌ڵ جێنده‌ردا لاى جێنده‌ر فێمه‌نسته‌كان ده‌خرێته‌ چوارچێوه‌ى چینایه‌تى جێنده‌ر/ ڕه‌گه‌ز  Gender/Sex ‌و، گرنگه‌ كار له‌سه‌ر نه‌هێشتنى ئه‌م چینایه‌تیه‌ بكرێت، بۆیه‌ له‌م قۆناغه‌وه‌ ڕه‌گه‌ز Sex بووه‌ چه‌مكێكى نه‌خوازراو له‌لایه‌ن ڕه‌وتى جێنده‌ر فێمه‌نیزمه‌وه‌.

یه‌كێك له‌گرنگترین ده‌رهاویشته‌كانى ئه‌م قۆناغه‌ بریتیه‌ له‌ ئاڕاسته‌كردنى تێڕوانین‌و كار‌و چالاكیه‌كانه‌ به‌ئاڕاسته‌ى تێهه‌ڵكێشانى جێنده‌ر یان به‌دامه‌زراوه‌ییكردنى جێنده‌ر  Gender Mainstreaming له‌ڕێى به‌رنامه‌‌و دۆكیومێنت‌و ڕێكه‌وتنامه‌كانى نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان له‌لایه‌ك‌و له‌ڕێى ڕێكخراوه‌ ناحكومیه‌كانه‌وه‌ له‌سه‌ر  ئاستى نێوده‌وڵه‌تى‌و لۆكاڵى كۆمه‌ڵگاكانه‌وه‌ له‌لایه‌كى تر.

ده‌رهاویشته‌یه‌كى تر بریتیه‌ له‌داننان به‌جێنده‌ردا وه‌كو سه‌ره‌كیترین كاریگه‌ر له‌دیاریكردنى ژیانى كۆمه‌ڵایه‌تى‌و كلتورى…. هتد كۆمه‌ڵگاكاندا، هه‌روه‌ها دانانى جێنده‌ر به‌پله‌یه‌ك به‌رامبه‌ر گۆڕاوه‌كانى تر وه‌كو: چین، ڕه‌چه‌ڵه‌ك،…هتد له‌ هه‌ریه‌كه‌ له‌ پلاندانان‌و جێبه‌جێكردن‌و هه‌ڵسه‌نگاندن‌و به‌دواداچونى به‌رنامه‌‌و پڕۆژه‌ جیاوازه‌كانى گه‌شه‌پێداندا.

له‌چوارچێوه‌ى قۆناغى چواره‌مدا، هه‌ریه‌كه‌ له‌ بونیاده‌كانى كۆمه‌ڵگا‌و ده‌سه‌ڵات بونه‌ته‌ بوارى  چه‌سپاندنى مافه‌ مرۆییه‌كانى ژنان‌و پیاوان له‌ چوارچێوه‌ى به‌دامه‌زراوییكردنى جێنده‌ردا، له‌ كاتێكدا به‌ درێژایى مێژوو بونیاده‌كانى ده‌سه‌ڵات قۆرخكراون له‌لایه‌ن پیاوانه‌وه‌‌و  ژنانیش به‌ زۆرى په‌راوێزخراون  یان به‌گشتى فه‌رامۆشكراون، بۆیه‌ هه‌ڵگرى ده‌سه‌ڵاته‌كان  به‌هه‌مان شێوه‌ى پیاوان بون.

له‌ شیكردنه‌وه‌ جێنده‌رییه‌كانه‌وه‌ Gender Analysis ده‌رده‌كه‌وێت كه‌ ڕێگرى یه‌كه‌م له‌ به‌رده‌م گۆڕانى هێزه‌كانى ژنان بۆ ده‌سه‌ڵات‌و چێژوه‌رگرتن به‌و ده‌سه‌ڵاته‌وه‌ بریتیه‌ له‌پڕۆسه‌ى شه‌رعیه‌ت پێدانى ژنان تا بتوانن هێزه‌كانیان بگۆڕن بۆ ده‌سه‌ڵات، ڕێگرییه‌كانى به‌رده‌م شه‌رعیه‌تپێدان دیاریكراون به‌  هه‌ریه‌كه‌ له‌:

-زاڵبونى به‌هاى پیاوسالارى.

-دابه‌شبونى ڕوبه‌ره‌ كۆمه‌ڵایه‌تى‌و سیاسى‌و كلتورى‌و كارگێرییه‌كان بۆدوو ڕوبه‌رى له‌یه‌ك جیا كه‌سه‌ره‌تان بۆ جیاكارى نێوان دوو ڕه‌گه‌ز‌و، هه‌ریه‌كه‌ له‌جوگرافیاى كۆمه‌لایه‌تى ماڵ له‌ لایه‌ك‌و جوگرافیاى كۆمه‌ڵایه‌تى كۆمه‌ڵگا  له‌لایه‌كى تر كراونه‌ته‌ دوو دونیاى جیا له‌ ناوخۆیاندا، به‌بێ ڕه‌چاوكردنى جیاوازى  له‌نێوان ئه‌م دوو جوگرافیایه‌دا له‌ڕوى سروشتى بونیاد‌و وه‌زیفه‌‌و ڕۆڵ‌و پێگه‌ى هه‌ردوو ڕه‌گه‌ز تیایاندا‌و، هه‌روه‌ها سروشتى فۆڕمى به‌ریه‌ككه‌وتنى هه‌ردوو ڕه‌گه‌ز به‌یه‌ك له‌ و دوو جوگرافیایه‌دا.

-پڕۆسه‌كانى پێگه‌یاندن‌و چه‌پاندنى كۆمه‌ڵایه‌تى Socialization  كه‌ ئه‌ركى گواستنه‌وه‌ى هه‌ریه‌كه‌ له‌ پیاوسالارى‌و دوو ڕوبه‌رى  ماڵ‌و كۆمه‌ڵگایان گرتووه‌ته‌ ئه‌ستۆ له‌ نه‌وه‌یه‌كه‌وه‌ بۆ نه‌وه‌یه‌كى تر‌و له‌ قۆناغێكى ژیانى بونیاده‌كانه‌وه‌ بۆ قۆناغێكى تر.

كاراكردن‌و پیاده‌كردنى هه‌ریه‌كه‌ له‌ شیكردنه‌وه‌ى جێنده‌رى Gender Analysis‌و ئیدراكى جێنده‌رى Gender Sensitivity ‌و پلاندانانى جێنده‌رى Gender Planning‌و سه‌رجه‌م پێوه‌ره‌كانى ترى جێنده‌ر له‌سه‌ر ئاستى تیۆرى ‌و پڕاكتیكى به‌یه‌كه‌م هه‌نگاو داده‌نرێن له‌گواستنه‌وه‌ى چه‌مكى جێنده‌ر له‌ چه‌مه‌كه‌وه‌ بۆ ئه‌پڕۆچێكى كاریگه‌ر له‌ بوارى پرسى ژناندا.

Check Also

زیرەکی دەستکرد و داهاتوو (زمان)

محمد ئاواتبەشی چوارەمتوانراوە زیرەکی دەستکرد نزیک بکرێتەوە لە زیرەکی مرۆڤ.بەڵێ لە خودی دەمارە خانەوە نزیک …

61 کۆمێنت

  1. 카이센 윈즈
    분명히… 이 작업의 난이도는 그가 예상했던 것보다 훨씬 더 어려웠습니다.

  2. It’s in fact very complex in this busy life to listen news on TV, thus I simply use internet for that purpose, and get the newest news.

  3. 파워 오브 토르 메가웨이즈
    하지만 … Li Zheng은 여전히 고개를 저으며 한숨을 쉬었습니다. “아직 충분하지 않습니다. 아직 멀었습니다.”

  4. 블랙 맘바
    Yang Yiqing은 검은 거즈 모자를 벗고 외쳤습니다. 부끄러운 일입니다.

  5. 트레져스 오브 아즈텍
    그리고 이때… 항구에는 수많은 사람들이 모여들었다.

  6. 럭키 네코
    Liu Jie는 목록을 보았습니다… 자신의 유명한 이름입니다.

  7. If you are going for best contents like I do, only visit this site everyday as it provides quality contents, thanks

  8. 문 프린세스 100
    Xu Jing은 여전히 Wang Xizuo의 깊은 우정을 무시하고 목숨을 구했습니다.

  9. 슬롯 카지노
    하지만 여름휴가가 있다는 소식을 듣고 조금 참았다.

  10. Hello, just wanted to mention, I liked this article. It was funny. Keep on posting!

  11. 문 프린세스 100
    그녀가 절제된 말로 한 말에는 수많은 감사가 드러났습니다.

  12. Great, thanks for sharing this post.Much thanks again. Much obliged.

  13. 에그벳300
    시간이 거의 다 된 것을 보고 Fang Jifan은 갑자기 Zhu Houzhao의 소매를 걷어붙였습니다.

  14. I was able to find good info from your blog articles.

  15. r 슬롯
    그는 이전에 질병에 대해 불평했지만 그가 거기에 갔다는 것이 밝혀졌습니다.

  16. 카지노 슬롯
    Hongzhi 황제 Zhang Sheng의 질문을 들었을 때 그의 얼굴은 당황했습니다.

  17. 트레져스 오브 아즈텍
    폐하께서 관리의 행정을 말씀하시니, 이는 관리부의 일이 제대로 처리되지 않았다는 뜻이 아닙니까?

  18. 슬롯 사이트 추천
    Fang Xiaofan은 그에게 감사하고 시험실로 안내되었습니다.

  19. 리액툰즈
    모두가 “우양 형제”와 “류 형제”라는 말을 들었을 때 많은 사람들이 총리를 존경했습니다.

  20. Enjoyed every bit of your article.Thanks Again. Will read on…

  21. Very good blog post.Really thank you! Will read on…

  22. 더 트위티 하우스
    그는 갑자기 벌떡 일어섰고 그의 입에서 토해낸 것은 공기가 아닌 불꽃 같았다.

  23. I appreciate you sharing this blog.Thanks Again. Want more.

  24. Muchos Gracias for your blog.Much thanks again. Want more.

  25. 777 슬롯
    그러나 Hongzhi 황제는 Liu Jian이 마음에 원한을 품고 있음을 마음 속으로 알고있었습니다.

  26. Woah! I’m really enjoying the template/theme of this site. It’s simple, yet effective. A lot of times it’s very difficult to get that “perfect balance” between superb usability and visual appeal. I must say you have done a superb job with this. Additionally, the blog loads extremely fast for me on Chrome. Superb Blog!

  27. 메가 슬롯 사이트
    이 황제의 손자는 실제로 내부 모순을 외부 모순으로 옮기는 방법을 배웠습니다.

  28. You should take part in a contest for one of the finest blogs on the net. I will recommend this website!

  29. 메이저 슬롯
    그의 앞에는 털옷을 입은 홍지황제도 서 있었다.

  30. 포춘 슬롯
    소위 Chuanfeng 관리는 과거를 거치지 않고 궁전에서 직접 임면하는 관리입니다.

  31. 사설 토토 사이트
    “뭐?” Fang Jifan은 감히 그렇게 대담한 사람을 본 적이 없습니다.

  32. 에그벳슬롯
    이 남자는 거칠고 두껍고 왕자이기도하며 원하는대로 할 수 있고 원하는대로 놀 수 있습니다.

  33. Строительство автомойки под ключ — идеальное решение для бизнеса. От проекта до запуска, мы обеспечим все этапы работ.

  34. 슬롯 보증
    따뜻한 정자에서 Hongzhi 황제는 도박을하며 한숨을 쉬었습니다 … 오늘입니다.

  35. 럭키 네코
    병사들은 이미 집결하여 주재모의 명령을 기다리고 있었다.

  36. 해피 머니 토토
    이제 보니…다밍이 전쟁을 준비하고 대대적인 공격을 감행했을 수도 있습니다.

  37. This text is priceless. How can I find out more?

  38. 파워 슬롯
    그런데 이때 갑자기 누군가가 말했다. “폐하…폐하 어디 계세요?”

  39. 더 도그 하우스 메가웨이즈
    에메랄드 가슴 버클, 골든 체인, 짙은 색 선글라스.

  40. 이브 벳
    Dowager 황후는 고개를 끄덕이며 말했다.

  41. 슬롯 머신
    따라서 Zhu Houzhao는 심호흡을 하고 조심해야 했습니다.

  42. 슬롯 몬스터
    아버지가 가만히 있는 것을 보고 Zhu Houzhao는 조심스럽게 고개를 들었다.

  43. 프라그마틱 정품
    “급한 일이 있다며 폐하께 보고한 무빈 사령관도 있습니다.”

  44. 슬롯 용가리
    Suleiman은 이미 이것에 대해 조금 들었고 매우 흥분한 것처럼 보였습니다.

وەڵامێک بنووسە

پۆستی ئەلیکترۆنییەکەت بڵاوناکرێتەوە. خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *