باڵاپۆشیی، حوكمێكی شەرعییە پەیوەندیی بە دابونەریتەوە نییە

د.عمر عبدالعزيز

حیكمەتی باڵاپۆشیی:

  پێش ئەوەی ڕاستەوخۆ بچینە سەر باسی بەڵگە شەرعییەكانی پێویستیی پۆشتەیی ئافرەت‌و مەرجەكانی‌و چۆنییەتییەكەی، باشتر وایە كە چەند لایەنێك لە سوودو حیكمەتەكانی پۆشتەیی بخەینە پێش چا‌و، بۆ ئەوەی لەوە دڵنیا ببینەوە كە خوای گەورەو كاربەجێ‌، هەموو كارو فرمانێكی لە ڕووی ئەوپەڕی لێزانین‌و حیكمەتەوەیە‌و بۆ دابینكردنی لایەنێك لە بەرژەوەندییە جۆراوجۆرەكانی بەندەكانییەتی‌و هیچ حوكمێكی ناسازگارو ناتەبا نییە لەگەڵا فیترەت‌و داخوازییە دەروونیی‌و لاشەیی‌و ماددی‌و مەعنەوییەكانی مرۆڤدا.. لەبەر ئەمە ـ لەم بوارەدا ـ بە كورتی‌و چڕیی، گرنگترین سوودو حیكمەتە ڕەچاوكراوەكانی پۆشتەیی ئافرەت دەخەینە پێشچاو، دەشكرێ‌ پسپۆڕان هەركەس لە بواری خۆیدا، چەندین لایەنی تری گرنگ، لە سوودو حیكمەتەكانی پۆشتەیی بدۆزنەوە.

پێگەی ڕەوشت لە سیستی كۆمەڵایەتیی ئیسلامدا:

سەرەتا پێویستە ئەوە بزانین كە ئاینی ئیسلام بایەخێكی زۆری داوە بە ڕەوشت‌و كردوویەتە پایەیەكی سەرەكیی كۆشكی كۆمەڵگەو بنەمای دروستبوونی شارستانێتی. یاسای ڕەوشت لە ئیسلامدا چەندین بەش‌و جۆری لێدەبێتەوە: بەشێكی باسی ڕەوشت‌و هەڵوێستی تاكە لەگەڵ خوای خۆی‌و لەگەڵ پێغەمبەری خوادا(د.خ) شەعائیر پێكدەهێنێت). بەشێكی باسی ڕەوشتی تاكە لەگەڵ غەیری خۆیدا لە تاكەكانی تری كۆمەڵگە بەگشتیی، لە نزیكترین كەسەوە تا دەگاتە كاربەدەستان‌و كەسانی تر، (كە سیستمی كۆمەڵایەتیی‌و سیاسی پێكدەهێنێت). بەشێكی باسی جۆری مامەڵەكردنی مرۆڤە لەگەڵ دیاردەو دیمەنەكانی ڕەحمەتی خواو بەهرەو نیعمەتە خواییەكان لە بونەوەردا (كە سیستمی ئابوریی پێكدەهێنێت). مەسەلەی (پۆشتەیی ئافرەت) بەشێكە لەو ڕەوشتە كۆمەڵایەتییانەی كە پەیوەندیی بە تاكەكانی كۆمەڵگەوە هەیە، یان ڕوونتر بڵیین پەیوەندیی ڕاستەوخۆی لەگەڵ ئافرەتاندا هەیە، لە كاتی ڕوبەڕوبوونیاندا لەگەڵ پیاوانی نامەحرەم. بۆیە توێژینەوەی مەسەلەی پۆشتەیی لەلایەنی ڕەوشتییەوە لە ڕاستیدا بابەتێكی چڕو خەستە‌و پێویستی بە تیشك خستنەسەر هەیە.

پۆشتەیی، زیان لە ئافرەت دوور دەخاتەوە:

لە تێگەیشتنی حوكمە شەرعییەكاندا بنەمایەك هەیە، ئەویش ئەمەیە: هەرچی حوكمی شەرعیی هەیە بۆ دابینكردنی یەكێك لە پێنج بەرژەوەندییەكەی مرۆڤە، چ لە ئاین‌و بیروباوەڕیدا، یان لە دەروون‌و گیانیدا، یان لە ماڵ‌و سامانیدا، یان لە ئاوەزو ژیریدا، یان لە نەسل‌و ڕەگەزو نەوەخستنەوەدا. (ئەم باسە لە سەرچاوە ئوصولییەكاندا لە باسی (مقاصد الشارع)و (مصالح العباد الخمس) هاتووە)، بەوپێیەش كە (پۆشتەیی ئافرەت لای پیاوی نامەحرەم) یەكێكە لە حوكمە شەرعییەكانی خوا كە تایبەتە بە ئافرەت، بەدەر نییە لەم بنەمایە. واتە حەتمەن حیكمەتێكی تێدایە، بۆیە خوا كردوویەتی بە یەكێك لە ئەركەكانی سەرشانی ئافرەتی موسوڵمان.

جا لەو ڕووەوە كە قورئانی پیرۆز لەگەڵ زۆربەی حوكمەكاندا حیكمەتەكانی فەرمووە، لەگەڵ حوكمی پۆشتەییش حیكمەتەكەی باسكردووە، لە ئایەتی (59)ی سورەتی (الاحزاب)دا ــ كە ڕۆشنترین ئایەتە سەبارەت بەجل‌وبەرگی ژنان ــ دەفەرموێ‌: (ياايها النبي قل لأزواجك وبناتك ونساء المؤمنون يدنين عليهن من جلبيبهن ذلك ادنى ان يعرفن فلا يؤذين وكان الله غفورا رحيما) الاحزاب/ 59 واتە: ئەی پێغەمبەر! بە هاوسەرو كچەكانت‌و هاوسەری بڕواداران بڵێ: بەرگە ئاودامانەكەیان شۆڕ بكەنەوە بەسەر خۆیاندا، چونكە ئەمە باشترین شتە بۆ ئەوەی بناسرێن (واتە: بزانرێ‌ حەیادارو بەشەرمن، ئیتر ئازار نادرێن). واتە: پیاوە دڵنەخۆش‌و ڕەوشت خراپەكان ئازاریان نادەن، چونكە دەزانن ئەو ئافرەتە باڵاپۆشانە كڕیاری ئەوە نین سەرنجی پیاوانی چاوبرسی بەرەو خۆیان ڕابكێشن. یانی: پیاوان دەزانن كە ئەو ژنە پۆشتانە، نە بە دڵ و نیاز حەزیان لە بزواندنی غەریزەی پیاوانە، نە ڕووی دەرەوەی جلەكانیشیان ئەوەی پێوە دیارە.

لێرەدا پێویستە ئەوە بڵێین: دەكرێ‌ زۆرێك لەو ئافرەتانەش كە پۆشاكی شەرعیی ناپۆشن، بەدڵ ‌و نیاز هەر وا بن كە نیازی بزواندنی هەستی كەسیان نەبێت، پێشیان خۆش نەبێت ببنە جێی چاوگێڕانی پیاوان ـ واقیعی كۆمەڵگەی ئێمەش هەر ئەوە دەسەلمێنێ‌ ـ بەڵام ڕووی دەرەوەیان‌و جل‌و بەرگیان ــ بیانەوێ‌‌و نەیانەوێ‌ ــ سەرنجڕاكێشە. واتە: بەو ڕادەیەی پیاوان سڵ لە باڵاپۆشەكان دەكەنەوە، لەوانی تری ناكەنەوە. ئەمە واقعێكی ڕۆژانەیە‌و تەنانەت لە كۆمەڵگە پابەندنەبووەكان، یان ناوەندو شوێنە نامولتەزیمەكانیشدا ڕەچاو دەكرێت.

بەكورتی: جۆری پۆشاكی ئافرەت، جۆری جموجوڵ‌و هەڵس‌وكەوتی، جۆری قسەو گوفتاری، هەموو ئەمانە بە هەردوو باری سلبی‌و ئیجابی، دەكرێت پەیامی تێدا بێت بۆ ڕەگەزی دووەم، (بێگومان پیاویش بۆ ژن هەروایە)، جا ئەگەر پەیامەكەی ئافرەت ئەوەی گەیاند كە داواو حوكمی خوا جێبەجێ‌ دەكات، نیازی بزواندنی غەریزەی نامەحرەمی نییە‌و نایەوێ‌ خۆی بنوێنێ‌. بگرە بە پێچەوانەوە ئەوەی گەیاند ڕازی نییە بە چاوی خیانەتەوە سەیر بكرێت‌و نایەوێت ئەو مافەی زەوت بكرێت، چونكە لەو مەسەلەیەدا ئازادەو كەس بۆی نییە مافی تاكەكەسیی كەسێك پێشێل بكات، ئەوە ئاساییە كە پیاو خۆی لا ئەدات‌و خۆی لەو مەیدانە نەخوازراوە نادا، سەرەنجام ئامانج‌و حیكمەتە قورئانییەكە دێتەدی كە دەفەرموێ‌: (ذلك ادنى ان يعرفن فلا يؤذين) اڵاحزاب/ 59، بەڵێ‌، ئەوجۆرە ئافرەتانە دەناسرێن‌و سەرەنجام ئازار نادرێن، واتە ناكرێنە ئامانج‌و تیرو توانجیان لێنادرێت، لە پلاری پیاوان‌و كوڕو كاڵی نامولتەزیم ڕزگاریان ئەبێ‌.

كەواتە ئەم حوكمی پۆشتەییە بۆ ژنی بڕوادار پێشئەوەی بە (ئەرك)و پابەندیی بزانرێت، دەبێت بە دەسكەوت‌و (ماف)ێك بزانرێت، چونكە بۆ پاراستنی بەش‌و لایەنێك لە كەسییەتی ژن خۆیەتی، بە دوو بەڵگە:

بەڵگەی یەكەم/ دانایی خوای گەورە: گەورەترین بەڵگە ئەوەیە كە پۆشتەیی ئافرەت بڕیاری خوای داناو زاناو كاربەجێیە، ئەویش شارەزاترە بە حاڵی ئافرەت‌و باری دەرونیی هەردوو ڕەگەز‌و كەین‌و بەینی نێوان ژن‌و پیا‌و، چونكە خۆی هەردووكیانی بەدیهێناوە. بۆیە ئەستەمە (حوكم)ی خوا بێ‌ (حیكمەت) بێ‌‌و (مەقصەد)ی خوا بێ (مەصڵەحەت) بێ‌و لایەنێكی گرنگی ڕەوشت (لە ئەنجامدانی ئەو حوكمەدا) دابین نەبێت‌و دژواریی لەگەڵ بەرژەوەندییەكی مرۆڤدا، یان لەگەڵ سروشت‌و فیترەتی مرۆڤدا هەبێت. دیارە مرۆڤێك بڕوای بە خوایەكی (حەكیم‌و عەلیم) هەبێت، هەرگیز دوو دڵ نابێت لەوەی حوكمێكی خوای حەكیم بێ‌ حیكمەت بێت.

بەڵگەی دووەم/ بوونی غەریزەی سێكسی‌و وروژاندنی: دیارە كە لای دەرونناسان‌و بگرە تێكڕای خەڵكیش شتێكی سەلماوە، كە غەریزەو كێشێكی سێكسی لە نێوان ژن‌و پیاوی نامەحرەمدا هەیە. مەسەلەكە لە ڕووی زانستییەوە كورتەكەی ئەوەیە، خوێن هەڵگری چەند (ئیفرازات)ێكی هۆرمۆنییە‌و كار دەكاتە سەر مۆخ‌و (ئەعصاب). جا بینینی دیمەنە جینسییەكان ـ بە تایبەتی ئەندامەكانی ئافرەت بۆ پیاو، تا ڕادەیەك بەپێچەوانەشەوە ـ دەبێتە هۆی بزواندنی هۆرمۆنەكان‌و وروژاندنی غەریزەو هەستی جینسیی مرۆڤ، سەرەنجام دووچاربوونی نزیكیی ناڕەوا و زۆربەی كاتیش ئافرەتان بە پلەی یەكەم دەبنە قوربانیی پیاوانی هەوەسباز. بۆیە بەڕاستی بەلای خوای حەكیم‌و كاربەجێوە ڕێگاچارەی یەكەم بە پۆشتەیی ئافرەت دەستپێدەكات، چونكە كاریگەریی زۆری هەیە لەسەر نەورژاندنی غەریزەی بەرامبەر.

حەز دەكەم لێرەدا نەقڵی قسەی كەسێكی نائیسلامیی بكەم، كە بە پسپۆڕ لەو بوارەدا ناسراوە، ئەویش دكتۆرە (نەوال سەعداوی)یە كە عەلمانییەكی توندڕەو‌و لە ڕەواجدەرانی بەناوبانگی (فیمینیزم)‌و ڕەخنەگرێكی چەپگەرا بوو دژ بە ئیسلام، دەڵێت: “زانا دەرونناسەكان‌و پسپۆڕانی سێكس، سەرسامن لەو هۆیانەی وا دەكەن لە پیاو غەریزەی سێكسی بەرامبەر ژن بە ئاسانی دەوروژێ.. پیاو بە دەركەوتنی ئەندامانی ژن، وەك قاچی، یان ڕانی، بە ئاسانی دەورژێت، لە كاتێكدا ژن بەوشێوەیە نییە. تەنانەت پیاو بەوێنەی ڕووتی ئافرەتان هەستی دەبزوێت، بە سەیركردنی ژنان دەبزوێت، یان بە خەیاڵ، یان بە بۆن، یان بە جل‌و بەرگ، یان بە جموجووڵی ئافرەت. بەڵام ژن وا نییە، مەگەر لەڕێی دەستەوە، یان بە هەندێك ڕۆمان‌و هەندێك وشەی ڕۆمانتیكی..”

شایانی باسە پسپۆڕە دەرونناسە هەقبێژەكان ــ چ خۆرهەڵاتییەكان، چ خۆرئاوایی‌و ئەمریكییەكان ـ لە پاش چەشتنی تاڵاوی بۆچوونی پێشینانی خۆیان‌و پاش كەوتنە دەستی چەندین بەڵگەنامەی واقیعیی‌و زیندو‌و، بۆیان سەلما ئەو هەستە سێكسییە، دەبێت كۆنترۆڵ بكرێت‌و ڕێكبخرێت‌و ئاراستەی دروست بكرێت. هەروەها دڵنیابوون لەوەی تێكەڵیی ڕەهاو بێ‌ قەیدوبەندی ژن‌و پیاوی نامەحرەم‌و خۆدانەپۆشینی ئافرەت، ڕادەی ئەو هەست‌و كێشە زیاد دەكات‌و لە ئاكامدا فەساد، پەل دەهاوێتە ناو هەموو ناوەندو توێژەكانی كۆمەڵ. لەبەر ئەوە لە سەرەتای شەستەكاندا لە ئەمریكا كاتێ‌ مۆدەی كورتە پۆشاكی ئافرەت (تەنورەی مینی جۆب) هاتە كایەوە‌و هەوەسبازان‌و بازرگانانی لەشی ئافرەت، بڕیاریان دا كە دەبێت ژن تا پشت ئەژنۆی دیار بێت، زۆرێك لە ئافرەتانی كەم ئەزمونی تاڵی نەچەشتووی ئەو سەردەمەی ئەمریكا، دەستیان كردە جێبەجێكردنی ئەو بڕیارە بێ بنەمایە‌و تەنورەی زۆر كورتی (مینی جۆب) ساڵی 1963 بووە مۆدێلی ئەو سەردەمە، تا وایلێهات ئافرەت لە بەرامبەر پیاواندا پشتی ئەژنۆی دەرخست‌و ئەمەش كارەساتی وای لێوەشایەوە كە دەبوایە ببوایەتە وانە بۆ مێژوونوسانی خۆرئاوا، چ جای دەرون‌و كۆمەڵناسانیان. چونكە لە كارگەو فەرمانگەو جێگا گشتیی‌و تایبەتییەكاندا هێندە كاری چەوت‌و هەرزەو نەفامانەو دەستدرێژیی ڕوویاندا، كە دەزگایەكی بەرپرسی ئەمریكی مەجبوور كرد ئەم بڕیارەی خوارەوە دەركات، كە ئەگەر بەڵگەنامە بە دەستەوە نەبوایە، دەگونجا هەندێك نەزان‌و چاولێگەری لای خۆمان، بە كاری مەلای مزگەوتێك، یان -خۆیان گوتەنی- كۆنەپەرستێكی دانێن. دەقی بڕیاری ئەو لایەنە بەرپرسیارە ئەمریكییە بەمجۆرەیە: “قەدەغەیە ئەژنۆی ئافرەتان دیار بێت، لە كاتێكدا لە نووسینگەو جێی كاركردنیاندا دادەنیشن.”

بەڵێ! هەرگیز هۆشیارانی ئەو سەردەمەی ئەوێ‌، ئەم بڕیارەیان بە كۆنەپەرستیی‌و سەركوتكردنی ئافرەت‌و ئازادیی لێسەندنەوەی، دا نەنا، چونكە دڵنیا بوون كە ژنان ئەگەر قول‌و قاچیشیان دەرنەكەوێت، هەر كاریان بۆ دەكرێت‌و فابریكاو كارخانەكان لەكار ناكەون..! هەر لە ئاكامی ئەو خۆڕووتكردنەوەی ئافرەت‌و تێكەڵییە بێ‌ سنورەی ژن‌و پیاوەوە، كارێك هات بەسەر باری ڕەوشتی ئەمریكادا، تا ئێستەش پێیەوە دەناڵن‌و زانا خەمخۆرە دەرونناسەكانی خۆیانی سەرسام كردووە. لە ساڵێكدا كە ئەم بێ‌ بەندوبارییەی ئافرەتی ئەمریكا پەرەی سەندبو‌و، لە قوتابخانە تێكەڵەكاندا، بۆ دیاریكردنی ڕێژەی كچە سكپڕە شوونەكردووەكان، سەرژمێریی كرا، لە یەكێك لە قوتابخانەكاندا ڕێژەی كچانی دوو گیان گەیشتە لە سەدا 48%، (بێگومان ئەمە سەرژمێری ساڵانی پەنجاكانە!)

   دیارە لای كۆمەڵگەیەك بڕوای بە ڕەوشت هەبێ‌، ئەوە مەرگەساتێكە هەرگیز ئاواتی بۆ ناخوازرێ‌. هەر لەبەرئەو ڕووداوە ناسۆرانەش بوو، كە توێژی ڕۆشنبیرو لەدونیاحاڵی بووی خۆرئاوا، زۆر برەویان بەو شەپۆلە هەڵەشە‌و بێ‌ سنورەی ڕووتبونەوەی ئافرەت نەدا‌و زۆریان هەوڵیاندا باوو مۆدێلێكی لە ئەدەبەوە نزیكتر دابهێنن، بە تایبەتی لەو شوێنانەدا زیاتر ژن‌و پیاو تیایدا تێكەڵن، بۆیە كاتی خۆی (جیمس ریستون) لە (نیویورك تایمز)دا نووسی: “بەڕاستی مەترسی وزەی (سێكس) لەسەرمان، لە سەرەنجامدا گەورەترو زیاترە لە مەترسی وزەی ئەتۆمیی”. مێژوونوسی ناودار (ئەرنولد تۆینبی)ش پێی وایە زاڵبوونی غەریزە سێكسییەكان بەسەر هەڵس‌وكەوت‌و داب‌ونەریتەكاندا، دەكێشێ‌ بۆ داڕمانی شارستانێتیی‌و ژیارەكان.

    مەبەستەكانی ڕەواجدەران بە بێبەرگیی ژنان:

   لێرەوە دەردەكەوێ‌ هیچ ماناو فەلسەفەو سوودێك نامێنێتەوە بۆ ڕەواجدان بە دەرخستنی ئەندامانی ئافرەت. ئەوانەش كە دەیانەوێت كاڵای شارستانێتیی‌و پێشكەوتن بكەن بە بەر ئەو دیاردە دزێوو ناپەسەندانەدا كە لە بواری بێپۆشاكی ئافرەتدا ڕەنگیان داوەتەوە، بەڕای من تەنها بۆ شاردنەوەی سێ‌ مەبەستی ناعادیلانەو نابەجێیە، كە ناكرێت بێ‌ پەردەو بەئاشكرا داكۆكیی لێ‌ بكەن‌و خۆیان بكەنە خاوەنی‌و شانازی پێوە بكەن، لەبەرئەوە ناچارن بەرگی تر بكەن بە بەری قسەكانیاندا، بۆیە ئامانجی ئەو ناوەندە خۆرئاواییانەی كە برەو بە مۆدێلە وەرزییەكانی پۆشاكی ژنان دەدەن، لەم سێ‌ مەبەستەدا دەسوڕێتەوە:

یەكەم: تێركردنی ئارەزووە سێكسییە سنورشكێنەرەكانی خۆیان.

دووەم: گیرفان پڕكردن‌و بازرگانیكردن بەسەر ڕوخسارو جل‌وبەرگی ئافرەتەوە، لەڕێی مۆدیلبازیی‌و گۆڕینی مانگانە، بگرە هەندێك جار هەفتانەی شێوەی پۆشاك‌و بەرگە داهێنراوەكان.

سێیەم: هەوڵی سڕینەوەی شێوەو ڕوخساری خۆماڵیی‌و ڕەسەنی نەتەوەكانی تر، بەتایبەتی لە خۆرهەڵاتی ئیسلامیی.

  زیانەكانی بێبەرگیی‌و خۆڕازاندنەوەی ئافرەتان لەناو نامەحرەماندا:

   یەكەم/ لاوازبوونی شیرازەی خێزانداریی‌و زیادبوونی گرفتی كۆمەڵایەتی:

ئەم زیانە لەوێوە سەر هەڵدەدات كە پیاوان لە ئاستی ژنە بێ‌ بەرگ‌و خۆڕازێنەرەكاندا، لە خۆپاراستن دوور دەكەونەوەو كەم كەم پەیوەندی (عاطفی)‌و (جنسی)یان لەگەڵا هاوسەرانی خۆیاندا لاواز دەبێت. چونكە زۆرێكیان ڕۆژانە ئەو دیمەنە دووبارانە، لە شەقام‌و كارگەو مۆڵ‌و بازاڕدا دەبینن‌و زۆربەیان داراییەكی ئەوتۆشیان نییە كە ئەو خەرجە زیادە بكەن بۆ هاوسەرانیان. لە ئاكامدا پیاو دووچاری ناتەواوییەكی (عاتفی)‌و كەمنازییەكی دەروونیی دێت لەگەڵ هاوسەری، بێ‌ ئەوە بەخۆیشی بزانێ‌. سەرەنجام ئەو ناتەواویی‌و كەمنازییە لە ساردوسڕیی پەیوەندیی‌و كەمبوونەوەی خۆشەویستیی‌و زیادبوونی خت‌و بۆڵە‌و چەندین شێوەی تری ناڕەحەتیدا ڕەنگ دەداتەوە، دواجار دەشكێشێ‌ بۆ ئاژاوەو شەڕەقسە، بگرە زۆرجار تەڵاق‌و جیابوونەوە.

ئەمە دیاردەیەكی واقعیی بەڵگە نەویستە، ڕۆژانە لە زۆرێك لە كۆڕو ئاهەنگە تێكەڵەكاندا دەرهاویشتەكانی بەدی دەكرێن، لە كاتێكدا لەو كۆڕو كۆبونەوانەدا كە ئافرەتان تیایدا پۆشتەن‌و تێكەڵیی زۆریان تێدا نییە‌و ئافرەتان سەرنجی پیاوان ڕاناكێشن، ئەو دیاردە ناشایستانە ڕەچاو ناكرێن، چونكە سەرەڕای ئەوە بەشداران چاوو گوێ‌‌و دڵی خۆیان دەپارێزن، هیچ هۆیەكی بزوێنەری غەریزەش لەلایەن ئافرەتان یان پیاوانەوە بەدی ناكرێت. ڕەنگە ئەگەر ئامارێكی دروستی دادگاكان وەربگرین، لەوە دڵنیا ببین كەمترین ڕێژەی جیابوونەوە، یان ئاژاوەو ناكۆكیی لە نێوان ئەو ژن‌و مێردانەدایە كە پابەندی ئەحكامە شەرعییەكانن‌و دوورن لەو دیاردانەوە كە كەس‌و خێزانە نامولتەزیمەكان پێوەی ئالوودەن. پسپۆڕێكی بواری ڕاوێژكاریی پەیوەندیی هاوسەرگیریی، دەڵێت: “یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكانی گرفتی هاوسەران‌و زیادبوونی تەڵاق، بینینی دیمەنە سێكسییەكانە، چونكە بینینی دیمەنی ژنە ڕازێنراوەكان بۆ پیاوان‌و پیاوە بەهێزەكان بۆ ژنان (لە فیلم‌و كلیپەكاندا)‌و نەبوونی ئەو دیمەنانە لە واقعی ژیانی هەردوولایەندا، كاردانەوەی سلبی هەیە‌و داواكاریی بێ‌ جێ‌‌و ناواقعی‌و خەیاڵیی، لای هەردوو ڕەگەز دروست دەكات. دیارە ئەوەش كە دەیانەوێت‌و داوای دەكەن دەست نادات، سەرەنجام تووشی (ئیحبات)‌و بێ‌ هیوابوون‌و بەدوایدا بیانوو بۆ یەكتر دۆزینەوەو ناكۆكیی دەبن”.

جگە لەمە چەندین دیاردەی تری ناتەبایی خێزانیی‌و كۆمەڵایەتیی تر كە لە ئاكامی خۆڕووتكردنەوەو خۆنواندندا ڕوو دەدەن، وەك دەستێكەڵكردنی هەندێك پیاو لەگەڵا ئافرەتان‌و تێكچوونی شیرازەی خێزانیی. شێوانی پەیوەندیی نێوان خزمان‌و نزیكان بەهۆی هەندێك هەڵوێستی ناشایستەی كوڕو كچانەوە. دواكەوتنی ژنهێنان‌و شووكردن‌و زۆربوونی قەیرەو عازەبیی لەناو لاواندا، كە دیاردەیەكی كۆمەڵایەتیی زۆر ترسناكە‌و كاردانەوەیەكی زۆر دژوارو تاڵی لە ڕووی دەرونیی‌و ئەخلاقییەوە لەكۆمەڵگەدا هەیە.

دووەم/ ئاسەواری لەسەر لاوان:

یەكێكی تر لە زیانە ڕەچاوكراوەكانی زیادەڕۆیی خۆنواندنی ئافرەتان‌و خۆپۆشتە نەكردنیان، لە ژیان‌و هەڵسوكەوتی لاواندا ڕەنگی داوەتەوە، ئەویش لە چەندین دیمەنی ترسناكدا، كە هەق وایە خەڵكانی خەمخۆر بهەژێنن. بۆ نمونە:

 * یەكێك لەو دیمەنانەی كە ڕۆژانە بەدی دەكرێن دیمەنی كاتفەوتاندنی كوڕانی لاوە، بەهۆی زۆر دابەزینە بازاڕ‌و خولانەوە بە قەیسەری‌و پارك‌و شەقام‌و وێستگەی پاس‌و وەستانی نزیك قوتابخانە‌و زانكۆو پەیمانگاكان‌و.. هتد. هۆی سەرەكیش لە ڕاستیدا ئەو خۆڕازاندنەوە زیادو بێسنوورەی هەندێك لە ئافرەتانە، كە توێژێكی تایبەتیان كردوویانەتە پیشە، بەڵگەش ئەوەیە ئەو شوێن‌و جێیانە كە ژمارەی زیاتری لەو بابەتەی تێدا بێت، زیاتر ئەو كەسانە ڕووی تێدەكەن. ئاشكرایە كە كاری ئەو جۆرە پیاوو كوڕانە، دژ دەوەستێتەوە لەگەڵ هەموو پرەنسیبە ئاینیی‌و مرۆییە شارستانییەكاندا، بەڵگەش ئەوەیە كە هەموو ئەو كەسانە، ئەو جۆرە كارانە بەرامبەر خوشك‌و كچ‌و دایكی خۆیان، بە ڕەوا نازانن‌و لە واقعیشدا ساڵانە سەدان كێشەی كۆمەڵایەتیی لەوجۆرە ڕەفتارانەوە كەوتوونەتەوە.

   دیارە زیانەكە هەر لەو لایەنە ئەخلاقییەوە نییە كە لاوان بە چاوی خیانەتەوە دەڕواننە ئافرەتان‌و تەنانەت زۆرجار لە خشتە دەبرێن‌و لە سنووری ئەو زیانە سەرەتاییە دەردەچن. بەڵكو زنجیرەی زیان‌و ئاكامی ناسۆری ئەو دیاردەیە بەردەوام دەبێت، وەك: فەوتانی كاتی گرانبەهای هەزاران لاو‌و لەدەستچوونی وزەو تواناییەكی زۆریان‌و ئاكامە دەروونییەكانی حەسرەت هەڵكێشان‌و دەردی ڕاڕایی دەروونی‌و دڵپیسی‌و لەخۆبێزاربوون‌و تەعلیق‌و قسەو قسەڵۆك‌و توانجبازیی هەندێك لاوی نەفام‌و نامەسئول‌و جوێن‌و بێزاریی دەربڕین‌و عوقدەیی بوونی زۆرێك لە كیژانی لاو‌و سەرەنجام شەڕو مەرافەو بگرە هەندێك جار كوشت‌و كوشتارو.. هتد.

* لایەنێكی تری زیانەكە ئەوەیە كە كچانی لاو مەترسییان بۆ دروست دەبێت‌و بەوكاری زیادەڕەوییەی خۆنواندن، ترسی زەوتكردنی ئازادییان چەند بەرامبەر زیاد دەكات، لە كاتێكدا بە خەیاڵی خۆیان عەوداڵی ئازادین‌و زۆرجاریش وا دەزانن لەو كارەیاندا ئازادیی دەستەبەر دەكەن.

     لە ڕاستیدا زۆرێك لە كیژە لاوەكان ـ بە تایبەت ئەوانەیان سەرنجی لاوان بە دیمەن‌و پۆشاك‌و جموجووڵی تایبەت ڕادەكێشن ـ ناتوانن بەبێ‌ ترس بچنە هەندێك شوێن، وەك شوێنە چۆڵەكان، بگرە زۆرجاریش شوێنە زۆر قەرەباڵغەكان، ئەمەش لە ترسی تانەو توانجی ژمارەیەك هەرزەكاری دەمبەتاڵ‌و كاتكوژ، كە ئەگەر كەمینەیەكی زۆر كەمیش بن، دەبنە هۆی وێناكردنێكی ناشایستەی لاوان‌و گەنجانی خوێنگەرم‌و بەتوانای وڵاتمان، كە بە سەدان داهێنەرو لێهاتووی هەڵكەوتوویان تێدایە.

سێیەم/ پەیدابوونی دیاردەی چینایەتی:

زیانێكی تری كۆمەڵایەتی خۆڕازاندنەوەی زیادەڕەوانە، دروستكردنی (دیاردەی چینایەتی)یە لە كۆمەڵگەدا. ئەم زیان‌و نابارییە لەوێوە سەر هەڵدەدات، كە ئافرەتانی (توێژی دەسەڵاتدار)و تەنانەت مامناوەندیش، هەفتانە ـ بگرە هەندێكیان ڕۆژانە ـ دەچن بە دەم مۆدیلبازیی‌و باوو دابە داهاتووەكانەوە، هەمیشە شێوەو دیمەنی سەرو قژو ڕوخسارو پۆشاكیان دەگۆڕن‌و لە شوێنی كۆبوونەوەی گشتیی‌و بۆنەكانی شایی‌و ئاهەنگەكان‌و سەرشەقام‌و بازاڕو قەیسەری‌و دایرەكان‌و تەنانەت زانكۆو پەیمانگاكانیش، دەردەكەون. بێ‌ گومان باسەكە لەوەیە كە بارودۆخی كۆمەڵایەتیی‌و ئابووریی وڵاتی ئێمە ـ حەز بكەین‌و حەز نەكەین ـ جۆرە سیستمێكی سەرمایەداریی هێناوەتە كایە‌و پێمان خۆش بێ‌‌و خۆش نەبێ‌، تا ڕادەیەك دیاردەی چینایەتیی بەبۆنەی ناعەدالەتییەوە پەیدا بووەو هەیە. لە وڵاتی ئێمە هەژاری تەواو هەژار‌و دەوڵەمەندی زۆر دەوڵەمەند، لە كەنار یەكدا دەژین. دەی ئەمە حاڵا‌و واقیعی كۆمەڵایەتیی‌و ئابووریمانە، لەولاشەوە بەو دیاردەیە زیاتر ڕوخسارە چینایەتییەكە دەچەسپێت‌و كاردانەوەی كردەیی زیاد دەبێت. چونكە بەو حاڵە ئابووریی‌و كۆمەڵایەتییەوە، ئافرەتانی (توێژی هەژارو نەدار)ی وڵاتمان بەهۆی كەمدەرامەتیی‌و نەدارییەوە، یان زۆرجار بەهۆی بڕوانەبوونیان بەو دیاردەی خۆدەرخستنە نابەجێیەوە، توانای بەشداریی ئەو بازاڕو مەزاتەی باوو مۆدیلبازیی‌و گۆڕینە ڕۆژانەیان نییە.

چوارەم/ زیانی تەندروستیی (جەستەیی‌و دەروونی):

بێگومان ئافرەت كە باڵاپۆش نەبوو، ناچار دەبێت هەمیشە دەستكاریی ئەندامەكانی لەشی بكات، بە تایبەتی سەرو قژی‌و ڕوخساری‌و باڵی‌و قاچ‌و قولی‌و گەردنی‌و.. هتد. ئەمە سەرەڕای خەرجە ئابورییەكەی، چەندین زیانی هەیە، وەك:

 ـ شێواندنی سروشتی قژی، بەهۆی دەستكاریی زۆر‌و داوو دەرمانی پڕ لە ماددەی كیمیاوییەوە.

 ـ تووشهاتنی ڕۆماتیزم بەهۆی قاچڕووتییەوە لە شوێنە شێدار‌و وەرزە فێنك‌و ساردەكاندا.

 ـ سووتانی پێستی پشت مل‌و باڵاو قاچ‌و قول، بەهۆی ڕووتكردنیانەوە‌و تیشكی خۆرەوە لە وەرزە گەرمەكاندا، كە دەبێتە هۆی ڕەشبوونەوەی ڕەنگی پێست‌و لەدەستدانی ڕەنگی سروشتی خۆی.

 ـ ئەمە جگە لە زۆرێك لە نەخۆشیی تری زیهنیی‌و دەرونیی، كە هەندێك لە دكتۆرە ڕەوانناسە خۆرئاواییەكان باسیان لێوە كردووە. بۆ نمونە: لەم بوارەدا (د.جۆزیف دی تیجری) دەڵێت:”ڕووتیی ئافرەت دەبێتە هۆی تەشەنەكردنی نەخۆشییەكانی هۆش‌و پەیدابوونی كێشە درەوونییەكانی لاوان..” خاتوو (برامال)یش ــ كە دكتۆرێكی پسپۆڕی دەرونناسییە‌و ئافرەتێكی بەئینصاف‌و هەقبێژە ــ ڕاشكاوانە دەڵێت: “خۆڕووتكردنەوەی ئافرەت بۆتە هۆی جۆرەها نەخۆشیی دەروونیی، چەندین كێشەی كۆمەڵایەتیی‌و پەروەردەیی لێوە پەیدا بووە.”

   پێنجەم/  گۆڕینی دیمەن‌و شێوەی واقیعی‌و خۆگۆڕین:

یەكێك لە زیانە بەرچاوەكانی ئەو دیاردەیە گۆڕینی ڕواڵەتی واقیعیی ئافرەتە. دیارە ئەمەش بە پێودانگ‌و هەڵسەنگاندنێكی بێلایەنانە، كارو هەڵوێستێكی ناواقعییەو جێگای سەرنجە.

زۆر جار ڕووی داوەو هەردەم ڕووش دەدات، كە ژن‌و پیاوی لاوو تازە هاوسەر، نێوانیان تێكدەچێت. كاتێك تێدەفكریت‌و لە ڕیشەی ناكۆكییەكەو لە هۆكانی دەكۆڵیتەوە، دڵنیا دەبیت زۆربەی دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتاكانی یەكترناسین‌و سەردەمی دەزگیرانداریی، ئەو سەردەمەی كچەكە بەهۆی داوو دەرمان‌و خۆڕازاندنەوەی زۆرو گۆڕینی دیمەنی واقعییەوە، ڕواڵەتی ڕاستەقینەی خۆی لە كوڕە گۆڕیوە. لە چەندین لاو بیستراوە كە لای هاوڕێیانی ـ ‌و پاش ماوەیەكی كەم لە گواستنەوەی دەزگیرانی ـ دەرهەق بە ناكۆكیی لەگەڵا خێزانیدا وتوویەتی: “بەڕاستی ئەو كچەی من بینیم‌و ویستم، ئەوە نەبوو كە پاش گواستنەوەی بینیم‌و ناسیم. ئەو كچە پێش گواستنەوەی بە داودەرمان‌و سەرو قژ گۆڕین، سیماو ڕواڵەتی خۆی لێ‌ گۆڕیبووم، بە پێڵاوی بەرزو پاژنە عانە، باڵای خۆی لێ‌ كردبوومە عەرعەر، بە وتەو گوفتار‌و هەڵوێستی دیبلۆماسییانە، كەسایەتیی واقیعیی‌و ڕەوشتی خۆی گۆڕیبوو لێم. بە كورتییەكەی بووبووە كچێكی تر كە هەرگیز چاوەڕوانم نەدەكرد هاوسەریی لەگەڵدا بكەم”. ئەكرێ‌ ئەمە لە كوڕانیشدا ڕوو بدات بەرامبەر كچانی دەزگیرانیان، بەندە بۆ خۆم چەندین مەلاو یاساناس‌و توێژەری كۆمەڵایەتیم دیوە كە دەیانجار لەم جۆرە كێشەو دۆسییانەیان چۆتە لا.

مەرجە سەرەكییەكانی پۆشاك‌و بەرگی ئافرەت:

سەرەكیترین مەرجەكانی ئەو پۆشاكەی پێویستە ئافرەتی موسوڵمان، لە كاتی بوونی پیاوانی نامەحرەمدا بیپۆشێت، ئەم چەند مەرجەی خوارەوەن، كە لە قورئانی پیرۆزدا باسكراون‌و هیچ گومان‌و تەئویلێك هەڵناگرن:

 مەرجی یەكەم/ ئاودامانیی‌و باڵاپۆشیی: دەبێت ئەو پۆشاكە هەموو جەستەی داپۆشێت، جگە لەو شوێنەی كە قورئان لە ئایەتی (31)ی سورەتی (النور)دا بەدەری كردووە كە دەفەرموێ‌: (ولا يبدين زينتهن الا ماظهر منها) النور/ ٣١، واتە: با ژنان زینەت‌و ڕازاوەیی خۆیان دەرنەخەن، مەگەر ئەوەی بۆ خۆی- بەبێ‌ مەبەستی ئەوان- دەردەكەوێت، ئیتر هەموو ئەندامانی تر، لە قژ‌و گەردن‌و هەموو لاشەیان، دەبێت لە كاتی بوونی نامەحرەمدا داپۆشرێت. شایانی باسە زۆربەی زانایان وتوویانە: مەبەست لەو بەشە كە دەركەوتنی ئاساییە، ڕوخسارو هەردوو دەستە، بەڵگەشیان ڕوونكردنەوەكانی پێغەمبەری خواو جۆری پۆشاكی ژنە صەحابەكانە. لە قورئانی پیرۆزدا ئاماژەیەكی تایبەت كراوە بۆ داپۆشینی قژی سەر‌و فەتحەی سنگ، لە درێژەی ئەو ئایەتەی پێشەوەدا دەفەرموێ‌(وليضربن بخمرهن على جيوبهن) النور/ ٣١، واتە: با لەچكەكانیان شۆڕ بكەنەوە بەسەر فەتحەی كراسەكانیاندا. بەداخەوە زۆرێك لە ئافرەتانی باڵاپۆش، ئەم مەسەلەیە ڕەچاو ناكەن‌و لە گەردنیاندا گرێ‌ لە لەچكەكانی سەریان دەدەن، یان لەچكەكانیان كورت‌و بچووكەو شۆڕ ناكرێتەوە بەسەر سنگیاندا. هەروەها دەربارەی باڵاپۆشیی، زۆر بە ڕوونی خوای گەورە دەفەرموێ‌: (ياايها النبي قل لأزواجك وبناتك ونساء المؤمنون يدنين عليهن من جلبيبهن ذلك ادنى ان يعرفن فلا يؤذين)الاحزاب/ ٥٩، واتە: ئەی پێغەمبەر! بە هاوسەرانت‌و كچانی خۆت‌و ژنی بڕواداران بڵێ: با ئەو پۆشاكە ئاودامانەی دەیكەنە بەریان، بەجەستەیاندا شۆڕی بكەنەوە، چونكە ئەم كارە دەبێتە هۆی ئەوەی بناسرێن (واتە بزانرێت كە ئەهلی ئیلتیزامن)‌و ئەزیەت نەدرێن).

مەرجی دووەم/ تەنكنەبوونی جل‌و بەرگ:

دەبێت ئەو پۆشاكەی ئافرەت لای نامەحرەمدا لەبەری دەكات، تەنك نەبێت، بەو ڕادەیەی ئەندامی جەستەی لەژێردا دیار بێت، چونكە ئەگەر وابێت ئەوە مەرجی داپۆشینەكەی لەگەڵدا نایەتە جێ‌‌و دەچێتە خانەی (تبرج)و خۆنواندن كە قورئان قەدەغەی كردووە. بۆیە كاتێك ئەسما‌ء كچی ئەبوبەكر چووە ماڵی پێغەمبەر (د.خ)،  پێغەمبەر(د.خ) ئەی ئەسما‌ء! ئافرەت كە گەیشتە تەمەنی سووڕی مانگانە، نابێ‌ هیچ كوێی دەركەوێ‌، غەیری ئێرەو ئێرەى.

سێیەم/ تەسكنەبوونی پۆشاك:

دەبێت ئەو پۆشاكە تەسك نەبێ‌‌و ئەندامی جەستەی ئافرەت بەرجەستە نەكات. بۆ ئەم مەرجەش دەبێت ئافرەتان بزانن كە پانتۆڵ ـ ئەگەر شتێكی فراوانی بەسەردا نەكرا ـ یان مانتۆی تەسك، یان ماكسی‌و بلوزو عەزیزی‌و كراسی تەسك- چ جای سترێج ‌و هاوشێوەكانی- پەسەند نین‌و مەرجی تەواوی پۆشتەییان تێدا نییە، هەر لەبەر ئەوەشە دەبێت لەچكی سەریان بەسەر سنگیاندا شۆڕ بكەنەوە، تا دوو ئامانج بێنێتە دی، یەكەم: یەخەیان‌و فەتحەی سنگیان داپۆشێت. دووەم: ئەگەر كراس، یان بلوز، یان حیجابەكەیان نەبوبووە هۆی داپۆشینی سنگیان، بەو شۆڕكردنەوەی لەچكە، ئەو گرفتەش چارەسەر ببێ‌‌و بەرجەستەبوونی سنگیان دابپۆشێ‌.

دەبێت ئافرەتان‌و خوشكانی بەڕێز ئەم خاڵە بەگرنگ بزانن، چونكە دەقی قورئانی پیرۆزی لەسەرە، كە دەفەرموێ‌: (وقل للمؤمنات يغضضن من ابصارهن ويحفظن فروجهن ولا يبدين زينتهن الا ماظهر منها زليضربن بخمرهن على جيوبهن) النور/ ٣١، واتە: بە ژنە بڕوادارەكان بڵێ: با چاو داخەن‌و لە سەیركردنی (نامەحرەم) كەم بكەنەوەو دامێنیشیان بپارێزن‌و ڕازاوەییەكەیان دەرنەخەن، مەگەر ئەوەی خۆی دەردەكەوێت، هەروەها با سەرپۆشەكانیان شۆڕبكەنەوە بەسەر یەخەیەیان‌و فەتحەی كراسەكانیاندا. 

دەبێت ئافرەتان ئەوەش بزانن زۆربەی ئەو پۆشاكانەی ئەمڕۆ دێنە بازاڕ، یان لە وڵاتانی خۆرئاوا دوراون، یان بە تەسمیم‌و شێوەدوورینی ئەو وڵاتانەن، بە مەبەست بێ‌، یان بێ‌ مەبەست، ڕەچاوی ئەم مەرجەیان تێدا نەكراوە، واتە: بە ئەنقەست یەخەی سنگیان كراوەیە‌و لە هەموو كاتێكیشدا چ كراس‌و بلوزو چاكەتەكان، چ پانتۆڵەكان ـ لەم دواییانەشدا زۆرێك لە مانتۆو تەنورەكان‌و تەنانەت ئەو جلانەش كە پێیان دەگوترێت حیجاب یان جبە – بە تەسكیی دوراون‌و زۆربەیان ناگونجێن بۆ ئافرەتی مولتەزیم بە ئەحكامی ئیسلامیی.

لە ڕووی دەرونیی‌و زانستیشەوە پۆشاكی تەسكیش هەروەك پۆشاكی تەنك سەرنجی هەردوو ڕەگەز بەرامبەر یەكتر ڕادەكێشێت. جگە لەوە لە بارەی تەندروستیشەوە ئەو جۆرە بەرگ‌و پۆشاكە تەسكانە زیانمەندن، چونكە ڕێ‌ لە گەشەكردنی هەندێك ئەندام دەگرن‌و چالاكیی خانەو سێڵەكانی پێست سست دەكەن. لە گەرمای هاوینیشدا ڕێ‌ لە فێنكبوونەوەی ئەندامان‌و هات‌و چۆی هەوا دەگرن، لە زستان‌و كاتی سەرماشدا زووتر سەرما دەگەیەننە لاشە.

كەواتە چ حیكمەت‌و فەلسەفەیەك هەیە لەو جۆرە پۆشاكانەدا، كە هەندێك جار لەبەر تەسكیی بە هاوكاریی كەسێكی دووەم لەبەر دەكرێن؟! كاتێك لە ڕووی شەرعییەوە قسەیان لەسەر بێت، لە ڕووی زانستیی‌و تەندروستیی‌و كۆمەڵایەتیشەوە هەموو گیانی زیان‌و ناڕەحەتیی‌و نەگونجاویی‌و ناپەسەندیی بێت..؟

لێرەوە تەنها یەك وەڵام لە دەستدایە ئەویش ئەوەیە كە دیزاینەرو (موصەممیمەكان)ی جل‌و بەرگی ژنان لە جیهاندا، ئامانجی سەرەكییان بازرگانییە بە جەستەی ژنانەوە‌و ڕەواجدانە بە كۆمپانیا بازرگانییەكانی خۆیان‌و برەودان بە وروژاندن‌و هیچی تر. بۆیە هەق وایە نەیاران بە پۆشتەیی ئافرەت بێنە دەنگ، كە زۆرجار لافی ئەوە لێدەدەن لەچك‌و بەرگی شەرعیی‌و پۆشاكی دەرەدامان، ڕێ‌ لە جووڵەو كارو چالاكیی ژنان دەگرێت. ئەی چی دەكەن لە كاوبۆ‌و پانتۆڵی تەسك‌و سترێج‌و ئەو كراس‌و تەنورە تەسكانەی كە ئافرەت ناتوانێ‌ خۆی تێدا هەڵسوڕێنێ‌؟ یان زۆرجار ناتوانێت بە ڕەحەتی دابنیشێت، یان كارەكانی ئەنجام بدات‌و بجووڵێت؟.

مەرجی چوارەم/خۆنەنواندن:

ئەمەش مەرجێكی زۆر سەرەكییە، كە لە هەمان كاتدا ڕێسایەكی گشتیی‌و پێوەرێكیشە بۆ ئافرەتان. لە دوو جێی قورئاندا ئاماژە بە حەرامبوونی خۆنواندن‌و تەبەڕوج كراوە. لە لایەك بە هاوسەرانی پێغەمبەری خوا دەفەرموێ: (ولا تبرجن تبرج الجاهلية الاولى) الاحزاب/ ٣٣، واتە: خۆتان مەنوێنن، وەك خۆنواندنی نەفامێتی یەكەم، واتە وەك ژنانی سەردەمی پێش ئیسلام، كە بە شێوازی جیاجیا خۆیان نمایش دەكرد. لە ئایەتێكی تردا ئەم دیاردەیە لە ژنە بە تەمەنەكانیش قەدەغە دەكات‌و دەفەرموێت(غير متبرجات بزينة) النور/٦٠، واتە: نابێت بە هۆی خۆڕازاندنەوەیانەوە خۆ بنوێنن.

   ئەم دوو ئایەتە ڕێساو (ضابطه)یەكی گشتیی دەدەن بە خوشكان، كە دەبێت لەوە تێبگەن هەر (قسە)و (جووڵە)و (جۆرە پۆشاك)‌و جۆرە لەچك بەستنێك كە مەبەست تیایاندا خۆنواندن بێت بۆ پیاوانی نامەحرەم، دەچنە خانەی تەبەڕوج‌و حەرامكراوەوە، چونكە هەموو قەدەغەكراوە خواییەكان دەچنە خانەی حەرام. لێرەدا ئافرەتان خۆیان باش لە نییەت‌و كاری خۆیان دەزانن‌و پێویستمان بە نموونە هێنانەوە نییە. 

تێبینییەكی گرنگ‌و زانستیی:

ئەوەی باس كرا پوختەی مەرجەكانی پۆشتەییە، هەرچییەكی تر كە دەگوترێ‌‌و دەكرێت، سەبارەت بە جۆری دوورین، یان جۆری ڕەنگ، یان جۆری ستایل‌و مۆدێل، هەمووی یان عورف‌و عادەتی كۆمەڵگەكانە، یان بۆچوونی كەسانێكەو نابێتە حوججەتی شەرعیی‌و سەرچاوە سەرەكییەكانی ئیسلام لێیان بەرپرسیار نین‌و لە بنەڕەتدا لەم چەند خاڵەی باسكران هیچی تر نەگوتراوە.

بەم پێیە دەتوانین بڵێین جل‌وبەرگی ژنانەی ڕەسەنی كوردەواریی، تەواوی مەرجەكانی تێدایەو ئەو شانازییەی پێبڕاوە كە لە زۆربەی جل‌وبەرگی نەتەوە موسڵمانەكانی تر، زیاتر ڕەچاوی مەرجە شەرعییەكانی تێدا كراوە.