پ.ی/ خۆشی عثمان عبداللطيف
ماموستا لە دەستەی کوردوستانی بۆ توێژینەوەو دراساتی ستراتیژی
هەرێمی کوردستانی عێراق هەرێمێکی نیمچە سەربەخۆیە و، لە چەند ساڵی ڕابردوودا ڕووبەڕووی ئاستەنگی جۆراوجۆری سیاسی و ئابووری و ئەمنی بووەتەوە. یەکێک لە پرسە زۆر دیارەکان بەرزبوونەوەی ڕێژەی بێکارییە، بەتایبەتی لەنێو گەنجاندا، کە لە ساڵی ٢٠٢٠ دا گەیشتە ٢١.٤%، سەرەڕای هەوڵەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ ڕەخساندنی هەلی کاری زیاتر، نەبوونی ژێرخانی گونجاو تا ئێستاش وەک بەربەستێکی گەورە ماوەتەوە بۆ گەشەپێدانی هەرێم.
ژێرخانی بەو پێکهاتە و ئاسانکارییە بنەڕەتییە فیزیکی و ڕێکخراوەییانەی کە پێویستن بۆ کارکردنی کۆمەڵگەیەک یان کارگەیەک پێناسە دەکرێت. کەرتەکانی وەک گواستنەوە، وزە، ئاو، پاکوخاوێنی، تەندروستی، پەروەردە، و پەیوەندیکردن لەخۆدەگرێت. بەپێی بانکی نێودەوڵەتی، ژێرخانی زۆر پێویستە بۆ گەشەی ئابووری، کەمکردنەوەی هەژاری، گشتگیری کۆمەڵایەتی و بەردەوامیی ژینگەیی.
بەڵام هەرێمی کوردستان بەدەست کورتهێنانی درێژخایەنی ژێرخانی دەناڵێنێت، ئەمەش ڕێگری دەکات لە تواناکانی بۆ ڕاکێشانی وەبەرهێنان و هەمەچەشنکردنی ئابووری و باشترکردنی خزمەتگوزارییە گشتیەکانی. هەندێک لە هۆکارەکانی ئەم کورتهێنانە بریتین لە:
-میراتی دەیان ساڵ شەڕ و گەمارۆ و پشتگوێخستن لەلایەن ڕژێمی پێشووی سەدام حوسێنەوە، کە ناوچەکەی بە ژێرخانی زیانلێکەوتوو و بەسەرچوو بەجێهێشت.
-لێشاوی زیاتر لە یەک ملیۆن ئاوارە و پەنابەرانی ناوخۆیی لە ساڵی 2014ەوە، کە خواست لەسەر خزمەتگوزارییەکانی نیشتەجێبوون، ئاو، کارەبا، تەندروستی و پەروەردەی زیادکردووە.
-قەیرانی دارایی بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت و ناکۆکی بودجە لەگەڵ حکومەتی فیدراڵی و شەڕی دژی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش) کە داهات و خەرجییەکانی حکومەتی هەرێم بۆ پڕۆژەکانی ژێرخانی کەمکردەوە.
-نەبوونی ستراتیژی ژێرخانی ڕوون و گشتگیر، کە دەبێتە هۆی خراپی پلاندانان و هەماهەنگی و جێبەجێکردنی پڕۆژەکان لە سەرانسەری کەرت و ئاستە جیاوازەکانی حکومەتدا.
-گەندەڵی و خراپ بەڕێوەبردن و بەسیاسیکردنی پڕۆژەکانی ژێرخانی، کە لە ئەنجامدا ناکارامەیی و، دواکەوتن و بەفیڕۆدانی سەرچاوەکانیان لێدەکەوێتەوە.
بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم تەحەددایانە، حکومەتی هەرێم چەند دەستپێشخەرییەکی ڕاگەیاندووە بۆ بەرزکردنەوەی پەرەپێدانی ژێرخانی خۆی لە ساڵانی داهاتوودا. بۆ نموونە دیدگای کوردستانی ٢٠٣٠ی دەستپێکردووە کە ئامانجی گۆڕینی ناوچەکەیە بۆ ئابوورییەکی هەمەچەشن و زانستی و بەردەوام. هەروەها هەوڵی داوە وەبەرهێنەرانی بیانی و ناوخۆیی لە ڕێگەی هاندانە جۆراوجۆرەکانەوە ڕابکێشێت، وەک لێخۆشبوونی باج، تەرخانکردنی زەوی و گەرەنتی. جگە لەوەش هاوبەشی لەگەڵ ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان کردووە، وەک بانکی نێودەوڵەتی، نەتەوە یەکگرتووەکان و یەکێتی ئەوروپا، بۆ وەرگرتنی هاوکاری تەکنیکی و دارایی بۆ پڕۆژەکانی ژێرخانی. بەڵام ئەم دەستپێشخەرییانە ڕووبەڕووی چەندین ئاستەنگ دەبنەوە، وەک ناسەقامگیری سیاسی بەردەوام، هەڕەشە ئەمنییەکان، نادڵنیایی یاسایی و بەربەستە بیرۆکراتیەکان. بۆیە حکومەتی هەرێم پێویستی بە گرتنەبەری ڕێبازێکی گشتگیرتر و یەکگرتووتر هەیە بۆ پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری، کە بریتییە لە:
-چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکان لەگەڵ حکومەتی فیدراڵی، وەک تەرخانکردنی بودجە، هەناردەکردنی نەوت، و ناوچە جێناکۆکەکان، بۆ دەستەبەرکردنی چوارچێوەیەکی دارایی سەقامگیر و پێشبینیکراو.
-چاکسازی لە کەرتی گشتیدا، وەک باشترکردنی حوکمڕانی و شەفافیەت و لێپرسینەوەی پڕۆژەکانی ژێرخانی، و بەرزکردنەوەی توانا و لێهاتوویی فەرمانبەرانی حکومی.
-ئەولەویەتدان بە بەپەلەترین و ستراتیژیترین پڕۆژەکانی ژێرخانی، وەک نۆژەنکردنەوەی دامەزراوەکانی ئێستا، فراوانکردنی سەرچاوەکانی وزەی نوێبووەوە، و باشترکردنی پەیوەندی و دەستڕاگەیشتن بە ناوچەکە.
بەشداریکردنی کەرتی تایبەت و کۆمەڵگەی مەدەنی و، کۆمەڵگە ناوخۆییەکان لە پلاندانان و دارایی و جێبەجێکردنی پڕۆژەکانی ژێرخانی، بۆ دڵنیابوون لە کارایی و کاریگەری و بەردەوامیییان.
بە چارەسەرکردنی ئەم پرسانە، حکومەتی هەرێم دەتوانێت کەشێکی لەبار بۆ پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری دروست بکات، کە لە بەرامبەردا دەتوانێت هەلی کاری زیاتر بۆ خەڵکی ناوچەکە دروست بکات. ژێرخانی دەتوانێت هەلی کارێکی ڕاستەوخۆ لە بیناسازی و بەڕێوەبردن و چاککردنەوەی دامەزراوەکاندا دروست بکات، هەروەها هەلی کار ناڕاستەوخۆ لە کەرتە پەیوەندیدارەکاندا، وەک بەرهەمهێنان، بازرگانی و خزمەتگوزارییەکان. جگە لەوەش ژێرخانی ئابووری دەتوانێت بەرهەمهێنان و توانای کێبڕکێ و داهێنانی ئابووری و هەروەها کوالیتی ژیان و یەکگرتوویی کۆمەڵایەتی و پاراستنی ژینگەی کۆمەڵگە بەرز بکاتەوە.
بۆیە پەرەپێدانی ژێرخانی تەنیا پێویستییەک نییە، بەڵکو دەرفەتێکە بۆ ئەوەی هەرێمی کوردستان بە دیدگای درێژخایەنی خۆی بگات کە ببێتە ناوچەیەکی ئاوەدان و ئارام و دیموکراسی.
