نوسینى/ به‌هار عبدالرحمن محمد
بڕیارنامه‌ى 1325یەکێکە لە بڕیارنامەکانی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان کە لە ئۆکتۆبەری ٢٠٠٠ پەسەند کرا، ئەم بڕیارنامەیە بە یەکێک لە ئامرازە سەرەکییەکان دادەنرێت بۆ بەرەوپێشبردن و بەرزکردنەوەی ڕۆڵی ژنان لە پاراستنی ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتیدا، ئامانجی بەرزکردنەوەی ڕۆڵی ژنانە لە ئاشتەوایی و ئاسایش و نێوەندگیری و بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی سێکسی و ئیستغلالکردنی سێکسی لە شەڕە چەکدارییەکاندا.
لێرەدا چەند زانیارییەک سەبارەت بە بڕیارنامەی ١٣٢٥ دەخەینەڕوو:
پایه‌كان
پایە سەرەکییەکانی ئەم بڕیارنامەیە بەرزکردنەوەی ڕۆڵی ژنانە لە بواری ئاشتی و ئاسایشدا، باس لە ژنان و شەڕی چەکداری دەکات، و هەوڵدەدات چوار پایە و ئامانجى سەرەکی بگات کە بریتین لە:
-به‌شدارى: بڕیارنامەکە هانی وڵاتانی ئەندام دەدات کە بەشداری ژنان لە هەموو قۆناغەکانی پرۆسەکانی ئاشتی و ئاسایشدا زیاد بکەن، لەوانەش پرۆسەکانی نێوەندگیری ئاشتی و جێبەجێکردنی ڕێککەوتنەکانی ئاشتی و ئاسایش.
-پاراستن: لە بڕیارنامەکەدا داوای بەهێزکردنی پاراستنی ژنان و کچان لە بارودۆخی شەڕی چەکداری و دڵنیابوون لە پاراستنیان لە توندوتیژی سێکسی و دەستدرێژیکردنه سه‌ریان، هه‌روه‌ك هەوڵ دەدات بۆ ڕۆڵی ژنان لە بەرگەگرتنی ململانێ چەکدارییەکان و گەیشتن بە ئاشتی و ئاسایش.
-سەلامەتی: ژنان و کچانی زیانلێکەوتووەکانی ململانێ، پێویستە ژینگەیەکی سەلامەت و بەردەوامیان بۆ دابین بکرێت.
-پارەدان: بڕیارەکە هانی تەرخانکردنی سەرچاوە دارایی و کارگێڕییەکان دەدات بۆ جێبەجێکردنی ئەم ئامانجانە.
گرنگترین خاڵه‌كان
-لە بڕیارنامەکەدا داوا لە وڵاتانی ئەندامی نەتەوە یەکگرتووەکان کراوە کە بەشداری ژنان لە بڕیاردانی پەیوەست بە ئاشتی و ئاسایشدا زیاد بکەن.
-جەخت لەسەر گرنگی دەستەبەرکردنی پاراستنی ژنان و کچان دەکاتەوە لە کاتی شەڕ و بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی سێکسی و ئیستغلالکردنیان
-پشتگیری لە بەرزکردنەوەی نوێنەرایەتی ژنان دەکات لە ئۆپەراسیۆنەکانی ئاشتی و لە ئەرکە دیپلۆماسی و فریاگوزارییەکان.
-هانی بەشداریکردنی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و ژنان دەدات لە پرۆسەکانی بنیاتنانی ئاشتی و ئاوەدانکردنەوە.
-بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی سێکسی و کوشتن و ئاوارەبوونی زۆرەملێ زۆرێک لە پەنابەران بەدەست هەڕەشەی توندوتیژی سێکسی و ئاوارەبوونی زۆرەملێیەوە دەناڵێنن، جێبەجێکردنی بڕیارنامەی ١٣٢٥ ڕەنگە بەشداربێت لە بەدەستهێنانی پێشکەوتن لە بەرەنگاربوونەوەی ئەم دیاردانە و پێشکەشکردنی پشتیوانی پێویست بۆ قوربانییەکان
جێبه‌جێكردن:
وڵاتانی ئەندام پابەندن بە پەرەپێدانی پلان و ستراتیژی نیشتمانی بۆ جێبەجێکردنی بڕیارنامەی ١٣٢٥.
ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان و ڕێکخراوە ناحکومییەکان هاندەدرێن کە پشتگیری لە هەوڵەکان بکەن بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی بڕیارنامەکە.
كاریگه‌رى
لە دوای پەسەندکردنی بڕیارنامەی ١٣٢٥ەوە، پرسەکانی ژنان لە ئاشتی و ئاسایشدا لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و نیشتمانی تیشکیان خستۆتە سەر.
-هاندانی زیادبوونی بەشداری ژنان لە پرۆسەکانی ئاشتی و باشترکردنی پاراستنیان لە شەڕە چەکدارییەکان.
-جگە لە بڕیارنامەی ١٣٢٥ کۆمەڵێک بڕیارنامە پەسەند کران کە هەوڵ دەدەن ڕۆڵی ژنان لە بوارە جیاوازەکانی ژیانی ئابووری و کۆمەڵایەتی و سیاسیدا بەرز بکەنەوە.
-ئەم هەوڵانە بەشێکن لە بیرکردنەوەی مۆدێرن سەبارەت بە بەهێزکردنی ژنان و بەرزکردنەوەی بەشداریکردنیان لە هەموو لایەنەکانی ژیانی گشتیدا
هه‌نگاوى ڕێكخراوه‌كان
بۆ ئەوەی ڕێکخراوە ناحکومییەکان و کۆمەڵگەی مەدەنی هەوڵەکانیان بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی ئەم بڕیارنامەیە ڕێکبخەن، دەتوانن ئەم هەنگاوانەی خوارەوە پەیڕەو بکەن:–
*هۆشیاری و پەروەردە: ڕێکخراوەکان دەتوانن بە پەروەردەکردنی کۆمەڵگا سەبارەت بە ناوەڕۆکی بڕیارنامەی ١٣٢٥ و گرنگییەکەی دەستپێبکەن، لە ڕێگەی وۆرک شۆپ و هەڵمەتی هۆشیاری و سیمینارەوە.
*هاندانی بەشداری ژنان: ڕێکخراوەکان دەتوانن پشتگیری و هاندانی بەشداری کاریگەرانەی ژنان بکەن لە پرۆسەکانی بڕیاردان سەبارەت بە ئاشتی و ئاسایش.
*بانگەواز بۆ جێبەجێکردنی بڕیارەکە: ڕێکخراوەکان دەتوانن کار بکەن بۆ زیادکردنی فشاری گشتی بۆ دڵنیابوون لە جێبەجێکردنی بڕیارنامەی ١٣٢٥ لە ڕێگەی هەڵمەتەکانی لۆبیکردن و چاودێریکردنەوە.
*پێشکەشکردنی ڕاهێنان: دەتوانرێت ڕاهێنان پێشکەش بە ژنان بکرێت لە ناوچە زیانلێکەوتووەکانی ململانێ بۆ بەرزکردنەوەی لێهاتوویی و تواناکانیان لە بوارەکانی ئاشتی و ئاسایشدا.
*کۆکردنەوەی زانیاری: ڕێکخراوەکان دەتوانن زانیاری لەسەر توندوتیژی سێکسی و ئیستغلالکردنی سێکسی لە ململانێدا کۆبکەنەوە و ئەم زانیاریانە لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکاندا هاوبەش بکەن.
*کۆکردنەوەی سەرچاوە داراییەکان بۆ پشتگیریکردنی ئەو پڕۆژە و دەستپێشخەریانەی کە کاردەکەن بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی بڕیارنامەی ١٣٢٥.
*ڕێکخراوەکان دەبێ چاودێری و هەڵسەنگاندنی پێشکەوتنەکان بکەن لە گەیشتن بە ئامانجەکانی بڕیارنامەی ١٣٢٥ و ڕاپۆرت و تێبینی پێشکەش بە لایەنە پەیوەندیدارەکان بکەن.
*پەیوەندی لەگەڵ میدیاکان:
کارکردن بۆ ڕاکێشانی سەرنجی میدیاکان بۆ هۆشیارکردنەوەی خەڵک لە کێشەی توندوتیژی سێکسی و گرنگی ڕۆڵی ژنان لە ئاشتی و ئاسایشدا.
گەیشتن بە بڕیارنامەی ١٣٢٥ پێویستی بە هاوکاری و هەوڵی بەردەوامی ڕێکخراوە ناحکومییەکان و کۆمەڵگەی مەدەنی هەیە، کە ئەمەش شتێکی بنەڕەتییە بۆ گەیشتن بە گۆڕانکاری لە بوارەکانی ئاشتی و ئاسایش و بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی سێکسی لە ململانێكاندا.
ئاڵنگارى و كێشه‌كانى جێبه‌جێكردنى
چەندین ئاڵانگارى و کێشەی پەیوەست بە جێبەجێکردنی ئەم بڕیارە هەیە لەوانە:
-کەمی بودجە: لەوانەیە کەمی بودجە هەبێت کە تەرخان بکرێت بۆ جێبەجێکردنی ئەو بەرنامە و پڕۆژانەی کە بڕیارنامەی ١٣٢٥ جێبەجێ دەکەن. ئەمەش کاریگەری نەرێنی لەسەر توانای وڵاتان و لایه‌نه‌كان هەبێت بۆ جێبەجێکردنی ڕێوشوێن و بەرنامەکان کە بۆ زیادکردنی بەشداریکردنی ژنان لە پرۆسەکانی ئاشتی و ئاسایشدا داڕێژراون.
-پێکهاتەی پشتیوانی لاواز: ژنان تووشی کێشە ده‌بنەوە لە دەستڕاگەیشتن بەو پێکهاتە و دامەزراوانەی کە پشتگیری و ڕاهێنانی پێویست پێشکەش دەکەن بۆ ئەوەی بتوانن بە شێوەیەکی کاریگەر بەشداری لە پرۆسەی پەیوەندیداردا بکەن.
-نەبوونى ئه‌من و ئاسایش: لە زۆرێک لە شوێنە کاریگەرەکانی ململانێدا، هەڕەشەی توندوتیژی و گۆشەگیری دژی ژنان دەتوانێت سەرچاوەیەکی سەرەکی بەشدارینەکردنیان بێت. گەیشتن بە ئاسایشی کەسی و یاسایی بۆ ئافره‌تان ئاڵانكارییه‌كى گەورەیە.
-جێبەجێکردنی ناتەواو: هەندێک جار، جێبەجێکردنی بڕیارنامەی ١٣٢٥ لە ڕاستیدا ناتەواو دەبێت یان جددی نابێت، دەکرێت نەبوونی ئیرادەی سیاسی بۆ جێبەجێکردنی ئەم بڕیارە بە شێوەیەکی کاریگەر هەبێت.
بۆ چارەسەرکردنی ئەم ئاڵانگاریانە، وڵاتان وکۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەبێ کاربکەن بۆ زیادکردنی بودجە، بەرزکردنەوەی هۆشیاری و ڕاهێنان لەسەر گرنگی بەشداریکردنی ژنان لە پرۆسەکانی ئاشتی و ئاسایشدا و بەهێزکردنی یاسا و سیاسەتەکان کە پشتگیری لە مافەکانی ژنان دەکەن لەم چوارچێوەیەدا به‌بێ جیاوازى.
