نەشتەرگەری جوانكاری، لە ڕووی شەریعەتەوه

د. ئەحمەد شافعی

 ئەندامی ئەنجومەنى باڵای لیژنەى فتواى كوردستان

  پێش ئەوەی گفتوگۆ بكەین لەسەر نەشتەرگەری جوانكاری، پێم باشە ئاماژەیەك بە خۆجوانكردن‌و خۆڕازاندنەوەی ئافرەتان بكەم لەڕوانگەی قورئان‌و فەرموودەكانی پێغەمبەر(د.خ).

خوای گەورە مرۆڤی لە جوانترین شێوە و ڕوخساردا دروستكردووە، باشترین ئەندامی پێ بەخشیوە: (ولقد خلقنا الإنسان فی احسن التقویم) سورەالتین: اڵایە:4.

سروشتی مرۆڤەكان وایە بەگشتی و، بەتایبەتیش ئافرەتان كەوا جوانكاری‌و ئارایشت‌و خۆڕازاندنەوە بۆتە بەشێكی سروشتی لە حەزو ئارەزووەكانیاندا. كە ئەمەش پێچەوانە نییە لەگەڵا پرەنسیپەكانی ئاینی پیرۆزی ئیسلام بەمەرجی تایبەتی خۆی.

خوای گەورە لە قورئانی پیرۆزدا دەفەرمووێت:( قل من حرم زینة الله التي أخرج لعباده والطیبات من الرزق قل هي للذین امنوا في الحیاة الدنیا خالصة یوم القیامة كذلك نفصل الایات لقوم یعلمون) الاعراف: الایە:32

واتە: (بڵی ئەی محمد كێ‌ ئارایشت‌و جوانییە خواییەكانی حەرام كردووە، كە خوای گەورە بۆ بەندەكانی دروستكردووە، لەگەڵا ڕۆزی‌و خۆراكە پاك‌و خۆشەكان). پێشەوا قورتوبی لە تەفسیركەیدا لەبەرگی (1/196)دەڵێت: (ئەم ئایەتە ئاماژەیە لەسەر پۆشینی جوانترین پۆشاك ‌و خشڵا ‌و خۆڕازاندنەوە ‌و ئارایشتكردنی بۆ مرۆڤەكان بەتایبەتی لە بۆنەكانی وەك ڕۆژانی هەینی‌و جەژنەكان‌و، لەگەڵا بۆنە شەرعیەكاندا پێغەمبەری خۆشەویستمان (درودی خوای لەسەر بێت)، لە چەندین فەرموودەدا ئەم ڕاستیەی ڕوونكردۆتەو ئاماژەی پێكردووە، لەوانە:

أ. پێغەمبەر(درودی خوای لەسەر بێت) فەرموویەتی: ناچێتە بەهەشتەوە هەر كەسێك بەئەندازەی وردیلەیەك فیزو خۆبەگەورە زانینی تیابێت. پیاوێك وتی: كەسی وا هەیە هەر پێی خۆشە پۆشاكەكەی جوان بێت‌و پێڵاوەكانی جوان بێت؟ پێغەمبەر فەرمووی: (إن الله جمیل یحب الجمال) رواە مسلم. واتە: خوای گەورە جوانەو جوانیشی پێ خۆشە.

ب. جارێك پێغەمبەر (درودی خوای لەسەر بێت) پیاوێكی بینی مووی سەری هاتبوو بڵاو ببوەوە بەسەریدا فەرمووی: (أما  یجد هذا ما یسكن به شعره) ئایا ئەم پیاوە شتێكی دەستنەكەوتووە مووەكانی سەری پێ دابهێنێت‌و جوانیان بكات.

هەروەها پیاوێكی تری بینی بەرگێكی چڵكن ‌و ناشرینی لەبەردابوو فەرمووی: (أما كان لهذا ما‌ء يغسل به ثوبه) رواه أبو داود. واتە: ئایا ئەم كەسە ئاوی دەست نەكەوتووە تا بەرگەكەی پێ بشوات؟

ئەم فەرموودانە ئاماژەیە بەوەی كە دەبێت مرۆڤی باوەڕدار ڕێز لە لەش ‌و لاری خۆی بەجوانی بگرێت‌و خزمەتی بكات‌و هەمیشە جوان‌و ڕازاوە‌و قەشەنگ بێت.

ج. حەزرەتی عائیشە (ڕەزای خوای لەسەربێت)، دەفەرمووێت: كاتێك پێغەمبەر (درودی خوای لەسەر بێت)، ئیعتیكافی دەكرد سەری دادەنەواند بۆ لای من منیش سەرم بۆ دادەهێناو ڕێكم دەكرد) رواە البخاری ومسلم.

لەم فەرموودەیەوە دەردەكەوێت كە پێغەمبەر(درودی خوای لەسەر بێت)، لە كاتی ئیعتیكاف‌و پەرستشیشدا وازی لە جوانكاری‌و داهێنان‌و ڕێككردنی سەری نەهێناوە.

ئەم فەرموودانە هەموویان ئاماژەن بەوەی كە جوانكاری‌و خۆڕازاندنەوە‌و ئارایشتكردن مادام لە سنورو بازنەی شەرع دەرنەچێت ڕێگەپێدراوەو مباحە، هەندێ جاریش سوننەتە.

ڕوون‌و ئاشكرایە مەسەلەی جوانكاری ئەگونجێت لەكەسێكەوە بۆ كەسێكی تر حوكمەكەی جیاواز بێت، لە ئەندامێكەوە تا ئەندامێكی تر جیاواز بێت لە ڕووی دروستی‌و نادروستی، حەڵاڵی‌و حەرامی‌و ڕێگەپێدراوو ڕێگەپێنەدراو.

وەك دەستكاری كردنی دەم‌و چاوو برۆ، دەستكاری كردنی لووت‌و لێوو ددان، بەكارهێنانی قژی دەستكرد‌و-باڕۆكە-كەمكردنەوەی كێشی مرۆڤ، كوتاندنی خاڵا و لابردنی لەسەر لاشە، چاككردنی ناڕێكیەك دروستبووبێت لەسەر لاشە….هتد. كە هەریەكێك لەمانە حوكمی تایبەتی خۆی هەیە لە ڕووی دروستی‌و نادروستی، كەناتوانریت لەمبابەتە كورتەدا ئاماژە بەحوكمی هەریەكەیان بكەین، زۆر بەوردی لەكتیبی (وەڵامەكانی تۆ) داحوكمی هەریەكێك لەمانەم روونكردۆتەوە لەروانگەی قورئان وسونەت وبۆچونی زانایان.

ئەوەی كە پێویستە لێرە ئاماژەی پێبكرێت، جوانكاری لەبەر یەكێك لەم مەبەستانە دەكرێت‌و ئەنجام دەدرێت وەك:

1. چارەسەركردنی ناڕێكیەك كە هەر لە زگماكەوە دروستبووە، واتە هەر لەسكی دایكیدا بەو شێوەیە لە دایكبووە، ڕێك ئەكەوێت ئەندامێكی زیادەی هەبێت، یا ددانەكانی خوارو لار بێت، یان هەر ئەندامێكی تری سروشتی نەبێت.

2. چارەسەری ناڕێكی‌و خواری‌و لاری، كە دروستبووە بەهۆی حاڵەتەكانی ڕووداو  وكارەساتە نەخوازراوەكان، یان هەر هۆكارێكی تر.

3. جوانكاری بەهۆی هەندێك نەخۆشیەوە، جاری وا هەیە بەهۆی نەخۆشی پێست ئەندامێكی لاشەی جوانی ‌و سروشتی خۆی لەدەست ئەدات، بەجۆرێك لە جۆرەكان تووشی ناڕێكی‌و ڕەشبوونەوە لەلاشەدا ئەبێت، یا هەر جۆرێكی ناسروشتی لە ئەندامێك لە ئەندامەكانی لەشیدا دروست بووبێ بەهۆی دەرئەنجامی نەخۆشی.

4. جوانكاریەكە بۆ هیچ مەبەستێكی ڕێك كردنی ناڕێكی‌و ناسروشتی نیە لە لاشەدا، بەڵكو تەنهاو تەنها، بۆ زیاتر خۆڕازاندنەوەو زیادە جوانیە لە لاشەدا بەگشتی یان لە ئەندامێكی تایبەتی لاشەدا، واتە زیاتر مەبەست لێی مۆدو مۆدگەراییە لاسایكردنەوەیە، پێی خۆشە لووتی یان هەر ئەندامێكی تری وەك فڵان ئەكتەر وابێت.

حوكمی ئەم نەشتەرگەریانە چییە بۆ جوانكاری لە فیقهی ئیسلامیدا؟

وەڵام:

جۆری یەكەم‌و دووەم‌و سێهەم ڕێگەیان پێدراوە نەشتەرگەری جوانكاری ئەنجام بدەن تا دەگاتە حاڵەتی سروشتی خۆی.

بەم بەڵگانە:

1-عەرفەجەی كوڕی ئەسعەد (ڕەزای خوای لێ بێت)، دەڵێت: (لەكاتی نەفامیدا لوتم بڕا لە ڕۆژی (كولاب) دا، لوتێكم لە زیو دروستكرد، پێغەمبەر (درودی خودای لەسەر بێت) فەرمانی پێدام لوتێك لە ئاڵتون دروستبكەم) رواە أبو داود والترمذي)

لەم فەرموودەیەدا دەردەكەوێت كە چارەسەركردنی لووت دروستە كەبەم شێوەیە بێت،  ئەوەتا پێغەمبەر(درودی خودای لەسەر بێت)، ڕێگەی داوە بە ئاڵتون چاكبكرێتەوە، كە ئاڵتون لە حاڵەتی سروشتیدا حەرامە‌و ڕێگە پێدراو نیە، لە كاتێكدا دروستكردنەوەی لووت دروست بێت بە ئاڵتوون، نەشتەرگەری كردن بۆ جوانكاری‌و گێڕانەوەی بۆ حاڵەتی سروشتی خۆی باشتر دروستە‌و ڕێگە پێدراوە.

هەروەها لەم فەرموودەوە دەردەكەوێت كە پێغەمبەر (درودی خودای لەسەر بێت) ناشرین بوونی لووت بەشتێكی نائارەوزوومەندانەو حەز لێنەبوو داناوە، چونكە كاریگەری لەسەر ڕواڵەتی گشتی دەم‌وچاو هەیە.

لابردنی ئەم جۆرە شتانە كە دەبێتە هۆی تێكدانی ڕووی مرۆڤ ‌و ناشرینكردنی ڕووخساری دەرەوەی ‌و بێزاری ‌و بێتاقەتی، ڕێگەپێدراوەو دروستە جوانكاری بۆ بكرێت.

2- ئەم جۆرە نەشتەرگەریانە دەستكاری نەخش‌و نیگارو ڕەنگ‌و ڕێسی خوای گەورەی تیانیە، هەروەها ساختەو گزی‌و پەنهانكردن‌و خەڵەتاندنیشی تیا نیە.

3- هەربۆیە زانایانی فیقهی ئیسلامی لەم جۆرە حاڵەتانەدا ڕێگەیان داوە بەنەشتەرگەری جوانكاری چ بۆ پیاو چ بۆ ئافرەت، تا دەگاتە باری سروشتی خۆی.

بەڵام جۆری چوارەم: كە هەر بۆ جوانی و زیاتر مۆدێلە، دەم‌و‌و چاوو لوتی هیچ جۆرە ناشرینی‌و ناڕێكی تیا نییە‌و ناسروشتیش نیە، تەنهاو تەنها خاوەنەكەی حەز دەكات لوتی هەندێكی تر بچوكی بكاتەوە، یا دەم‌و چاوی تۆزێك گەورەتری بكات لەسەر ئەو شێوازەی خۆی ئەیەوێت، یان حەزدەكات وەك فڵانە ئەكتەر وابێت. ئەم جۆرە نەشتەرگەریی جوانكارییە، قەدەغەیەو ڕێگە پێدراو نیەو حەرامە، چونكە ئەمە دەستكاری نەخش‌و ڕەنگ‌و ڕێسی خوای گەورەی تیایە- تغییر خلق الله- هەروەها ساختەو گزی‌و خەڵەتاندنی تیایە.

لە كۆتاییدا داوا لە هەموو خوشك و برایەكی بەڕێز ئەكەم كاتێك ئەیانەوێت هەنگاو هەڵنێن بۆ ئەم جۆرە نەشتەرگەریانە، با لە پێشەوە ڕاوێژ بە مامۆستایەكی شەرع ناس‌و شارەزاو بكات‌و باس‌و خواستی خۆی بۆبكات.

پاش ئەو ڕاوێژو گفت‌و گۆیە هەنگاو بنێیت بەكردنی یان نەكردنی.