ڕۆڵی قەڵەمی ژنان لەچارەسەری كێشە كۆمەڵایەتییەكان

شیرین صالح
ماستەر لە كۆمەڵناسی
بوونی كێشەكان لەكۆمەڵگەدا شتێكی حەتمییە، چونكە كێشەكان لەئەنجامی بیروڕای جیاوازی تاكەكان بۆ بابەت‌و دیاردەكانی دەوروبەر دروست دەبێت، ئەمەش شتێكی ئاساییە، لەبەرئەوەی ناكرێت هەموو مرۆڤەكان بیروڕاكانیان وەك یەك بێت، ئەم جیاوازیەش كۆی بوارەكانی ژیان (ئابوری، كۆمەڵایەتی، ئایینی، …هتد) دەگرێتەوە، بەڵام گرفتەكە ئەو كاتە سەرهەڵدەدات كە ئەم جیاوازییە ببێتە هۆكارێك بۆ لێكترازانی پەیوەندی نێوان تاكەكەسەكان.
لێرەوە كۆمەڵە كەسانێك بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ واتە بەكرداری‌و لەمەیداندا هەوڵی چارەسەری كێشەكان بدەن، یان بەناڕاستەوخۆ و لەڕێگەی نووسین‌و شیكردنەوەو خستنەڕووی پێشنیارەوە بێت، هەوڵدانبێت بۆ چارەسەری كێشەكان .
كێشە كۆمەڵایەتییەكانیش یەكێكە لەكێشە دیارەكانی گشت كۆمەڵگەكان‌و كاریگەرییەكی زۆری لەسەر ژیانی تاكە كەسەكان هەیە، لەبەرئەوە زۆرێك لەنووسەران‌و ڕۆشنبیرانی كۆمەڵگە لەنوسینەكانیاندا تیشك دەخەنە سەریان‌و شیكردنەوە بۆ هۆكارەكانی سەرهەڵدانی دەكەن، بەئامانجی ئەوەی بتوانن چارەسەرێكی گونجاو پێشنیاربكەن، لەناو كێشە كۆمەڵایەتیەكانیشدا كێشەكانی تایبەت بەژنان یەكێكن لەو كێشەو دیاردانەی كەلەزۆربەی كۆمەڵگەكاندا بەرچاو دەكەوێت، كە نووسەران‌و ڕۆشنبیران لێكدانەوەی بۆ دەكەن.
خودی ژنان خۆشیان هەمیشە‌و لەگشت كایەكانی كۆمەڵگەدا بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ ڕۆڵ‌و كاریگەری گرنگیان هەبوەو هەیە‌و بەردەوامیش دەبێت لەچارەسەركردنی كێشەكاندا، بۆنموونە لەساڵانی ڕابردوودا كاتێك كێشەیەك لەنێوان دوو بنەماڵەدا ڕوویدەدا، دیارترین چارەسەر ئەنجامدانی هاوسەرگیری بوو لەنێوان ئەو دوو بنەماڵەیەدا، كە لێرەدا ژنێك هۆكاری چارەسەركردنی كێشەكەو ڕێگریكردن بوو لەزیاتر تەشەنەكردنی، ئەگەرچی ئەمە بەكارێكی گونجاو دانانرێت، چونكە لەزۆربەی كاتەكاندا ئەو ژنە ژیانێكی قورس‌و تەژی بەفشارە دەروونییەكانی دەبردە سەر، واتە لەپێناو چارەسەركردنی كێشەیەك كۆی ژیانی ژنێك دەبووە قوربانی.
لەگەڵ پێشكەوتنی كۆمەڵگەدا‌و ئاشنا بوونی كۆمەڵگەی كوردی بەداب ‌و نەریتی گەلانی تر ‌و تێكەڵاوبوونی بەدەوڵەتە دراوسێكانی‌و جیهان بەگشتی ‌و، گەشەكردنی ئاستی ڕۆشنبیری تاكەكانی كۆمەڵگە ‌و هۆشیاربوونەوەی كۆمەڵگە بەتوانا‌و لێهاتووییەكانی ژنان ‌و هەوڵدانی خودی ژنان بۆ سەلماندن ‌و نیشاندانی تواناكانی خۆیان، تێڕوانینی تاكەكەسەكان ‌و كۆمەڵگە بەگشتی بۆ ژنان گۆڕا، لێرەوە هەل‌و دەرفەتی گونجاو هاتە پێشەوە تا ژنان هاوشێوەی پیاوان بتوانن هەوڵ بۆ خۆڕۆشنبیركردن‌و گەشەدان بەتواناكانی خۆیان لەبوارە جیاوازەكانی ژیاندا نیشانبدەن، ئەمەش هۆكارێكی سەرەكی بوو بۆ دەركەوتنی چەندین ژنی چالاك كە لەبواری كاری مەیدانیدا بەشێوەیەكی فعلی بونیان هەبێت ‌و لەگشت كایەكانی ژیاندا سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتی و هونەری …هتد، تواناكانی خۆیان بخەنە گەڕ.
بواری نوسین‌و ڕۆژنامەگەریش یەكێكە لەو بوارە گرنگانەی كە لەڕۆژگاری ئەمڕۆماندا گرنگی زۆری پێدەدرێت، ژنان لەم بوارەدا دەستێكی دیارو بەرچاویان هەیەو چەندین ژنی نوسەرو ڕۆشنبیر لەكۆمەڵگەدا بونیان هەیە، لەكۆی بوارەكانی ژیاندا قەڵەمی ژنان دیارو بەرچاوەو چەندین ژنی ڕۆژنامەنووسی ئابوری یا سیاسی یا وەرزشی یان… هتد، هەیە.
یەكێك لەوبوارانەش كە قەڵەمی ژنان تیایدا دیارو بەرچاوە بابەتی كێشە كۆمەڵایەتییەكان ‌و كێشەكانی تایبەت بە ژنانە، ژنان لەنوسینەكانیاندا هەوڵیانداوە تیشكبخەنە سەر شیكردنەوە و ڕوونكردنەوەی هۆكارەكانی كێشەكان، لەگەڵ ئەوەی لەنوسینەكانیاندا ئامانجیان هۆشیاركردنەوەی ژنانە لەلایەك بەكێشەكانیان ‌و لەلایەكی ترەوە بە بەرپرسیاریەتیەكانیان لەئاست خێزان‌و كۆمەڵگەدا هۆشیارببنەوە.
بەشێوەیەكی گشتی ژنان لەنوسینەكانیاندا تیشك دەخەنە سەر شیكردنەوە و خستنە ڕووی هۆكارەكانی سەرهەڵدانی كێشەكان، زیاتر مەبەستیانە لەڕێگەی نوسینەكانیانەوە كێشەكانی ژنان بەكۆمەڵگە بناسێنن، واتە ئامانجیانە لەڕێگەی نوسینەكانیانەوە كێشەكانی ژنان بەكۆمەڵگە بەگشتی ‌و بەلایەنی پەیوەندیدار و دەسەڵاتدار بەتایبەتی بناسێنن ‌و شیكردنەوەی وورد بۆ هۆكاری كێشەكان ‌و، لەپاڵیشیدا پێشنیاری گونجاو بۆ كێشەكان بخەنە ڕوو، ئەوەی تێبینی دەكرێت ئەوەندەی ژنان هەوڵیانداوە شیكردنەوە و ناساندن بۆ كێشەكانی ژنان‌و لێكدانەوە بۆ هۆكارەكانی بكەن، بەوشێوەیە هەوڵیان نەداوە پێشنیار بۆ چارەسەر یاخود چارەسەری گونجاو بۆ كێشەكان بخەنە ڕوو، یاخود لەهەندێك كاتدا جۆرێك لەچارەسەر پێشنیار دەكەن كە لەگەڵ داب‌و نەریتی كۆمەڵگەی كوردی نەگونجاوە، یاخود بەرلەوەی زەمینەیەكی لەبارو گونجاو بۆ ئەو چارەسەرانەی دەیخەنە ڕوو لەكۆمەڵگەدا بسازێنن تا كۆمەڵگە بتوانێت بەخێراترین شێوە ئەو چارەسەریانە قبوڵ بكات، هۆكارێك دەبێت بۆ قبوڵ نەكردن‌و ڕەتكردنەوەی ئەو چارەسەرانە‌و لەزۆربەی كاتدا مانەوەی كێشەكان وەك خۆی.
لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا لەكاری مەیدانیدا و لەڕێكخراو و شەڵتەرەكانی تایبەت بەژنان، چەندین ژنی بەتوانا و لێهاتوو چالاكوان لەبواری مافەكانی ژنان بەدیدەكرێت، كە بەشێوەیەكی جدی كار بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ژنان دەكەن، لێرەشدا ئەوەی پێویستە باس بكرێت ئەوەیە زۆرێك لەو هەوڵ‌و ماندوبونانە بەدۆكیۆمێنت نەكراون ‌و بەشێوەیەكی گونجاو نەپارێزراون، ئەمەش بۆ خۆی كێشەیەكی ترە.
بە گشتی بڵاوكراوەكانی ژنان ڕۆژنامە بن یان گۆڤار یان پێگەی ئینتەرنێتی بوونەتە هۆكارە بنەڕەتییەكانی ڕێكخراو و ڕەوتەكانی ژنان، كە لە چوارچێوەیدا مامەڵە لەگەڵ گرفت و كێشەكانی ژنان ئەنجامدراوە بە بەردەوامی، هەروەها بەشی كۆمەڵایەتی و پەیوەندییەكانی دامەزراوەكانی تایبەت بەژنان، بەبەردەوامی ئامادەییان بووە بۆ هاوكاریكردنی خاوەن كێشەكان لە ڕووی یاسایی یان دەروونی و كۆمەڵایەتییەوە لە ڕێی ئەو كارمەند و پسپۆڕ و چالاكەوانانەی، كە توانای مامەڵەییان هەیە لەگەڵ گرفت و كێشەكان.هەروەها زۆرینەی پارتە سیاسییەكانی كوردستان لە چوارچێوەی مەكتەب یان دەزگای پەیوەندی و كاروباری كۆمەڵاتییاندا، ژمارەیەك ژنانی یاسایی و پسپۆڕ لە بواری كۆمەڵایەتییدا چالاكانە مامەڵەی زیندوو لەگەڵ گرفت و كێشەكۆمەڵایەتییەكان و گرفتەكانی ژنان دەكەن و دۆكیومینتكردنی ئەو ئەزمونانەش لە ڕێی بڵاوكراوەكانی ئەو مەكتەب و دەزگا تایبەتانە بە كاروباری كۆمەڵایەتی بڵاوكراوەتەوە.
قەڵەمی ژنان لە كوردستاندا لە ڕێی ڕێكخراو و دەزگا و سەنتەر و دامەزراوە كۆمەڵایەتی و ڕۆژنامەوانی و سیاسییەكانەوە توانیویانە مێژوویەك بۆ خۆیان تۆمار بكەن لە بواری چارەسەركردنی گرفت و كێشەكانی ژناندا.
لەكۆتاییدا دەتوانین بڵێین ئەگەرچی چارەسەری تەواو بۆ زۆرێك لەكێشەكان نەخراوەتە ڕوو، لەگەڵ ئەوەشدا شیكردنەوەو خستنەڕووی هۆكاری كێشەكان هەنگاوێكی گرنگە بۆ هاندانی كۆمەڵگەو بەرپرسان و دامەزراوە پەیوەندیدارەكان بۆ دیاریكردنی چارەسەری گونجاو.