وه‌رچه‌رخانى ئالیه‌تى خستنه‌ به‌رچاوى خوێنه‌رانى ئاینده‌سازى

به‌شی دووه‌م
ڕێپۆرتاژ: خه‌رمان عبدالكریم

ئه‌گه‌رچی ئه‌وانه‌ى خوێنه‌رن زۆرتر تامه‌زرۆن به‌ركه‌وته‌یان هه‌بێت له‌گه‌ڵ كاغه‌زو له‌مسكردنى ووشه‌كاندا، به‌ڵام زه‌روریه‌تى ژیان و ئاسانكاریه‌كان وای كردووه‌، جێگره‌وه‌كان به‌كاربهێرێن بۆ ئه‌وه‌ى په‌یامه‌ مرۆییه‌كان زیاتر و زووتر بگاته‌ تامه‌زرۆییانى نوسین، بۆیه‌ زه‌رووریه‌تى له‌ گۆڤاره‌وه‌ بۆسایت له‌ ڕوانگه‌ى سه‌رنووسه‌رو نوسه‌رو خوێنه‌رانى ئاینده‌سازى پرسی به‌سایت بوون ده‌خه‌ینه‌ پێش چاوى خوێنه‌ران هه‌ر بۆیه‌ ده‌پرسین
ئایا گۆڤارى (ئاینده‌سازى) كه‌بۆته‌ سایتێكى ئه‌له‌كترۆنى ته‌واوى زه‌روریاته‌كانى خوێنه‌ر پڕده‌كاته‌وه‌؟

به‌یان نورى، خاوه‌ن ئیمتیازى گۆڤارى (ئاینده‌سازى) وتى: له‌ڕاستیدا ئێستا له‌به‌رئه‌وه‌ى زۆرینه‌ى زۆرى خوێندنه‌وه‌ هاتۆته‌ سه‌ر پێگه‌ ئه‌له‌كترۆنیه‌كان، بۆیه‌ زۆرینه‌ى كه‌س كاتێك ده‌یه‌وێت به‌شوێن زانیاریدا بگه‌ڕێت و بخوێنێته‌وه‌ دێته‌ سه‌ر سایته‌ ئه‌له‌كترۆنیه‌كان، چونكه‌ به‌رده‌وام مۆبایله‌كان هاوڕێن و پیشه‌ى هه‌موومانن بۆیه‌ زیاتر سۆشیه‌ڵ میدیا به‌رده‌ست تره‌.

د.سه‌لمان نادر به‌م جۆره‌ وه‌ڵامى ئاینده‌سازى یاوه‌ته‌وه‌، به‌هۆى دووچاربوونى ڕۆژنامه‌نووسی كاغه‌زى دووچارى قه‌یران بووه‌، بۆیه‌ پێویسته‌ ئینسان په‌نا به‌رێته‌ به‌ر ڕۆژنامه‌وانى دیجیتاڵى یان بڵاوكراوه‌ى دیجیتاڵى، چونكه‌ له‌ڕووى ماددیه‌وه‌ كه‌مترى تێده‌چێت و ئاسانتره‌و به‌رده‌ستتره‌، به‌هۆى بوونى مۆبایلی زیره‌كه‌وه‌ خه‌ڵك زیاتر له‌سه‌ر مۆبایلی زیره‌ك ده‌خوێنێته‌وه‌، وه‌ك چێژ ده‌كه‌وێته‌ سه‌ر تایبه‌تمه‌ندى كه‌سه‌كان، به‌تایبه‌ت بۆ جیله‌ كۆنه‌كان كه‌ ڕاهاتووین به‌كاغه‌زو كلاسیك چێژی كاغه‌ز زیاتره‌، به‌ڵام حه‌تمه‌ن ده‌بێت دوو بابه‌ت ڕه‌چاو بكه‌ین به‌تایبه‌ت جیلى داهاتوو كه‌ دێت چێژ له‌ ئه‌له‌كترۆنیات وه‌رده‌گرن نه‌ك كاغه‌ز، چونكه‌ ئه‌وان له‌گه‌ڵ ئه‌له‌كترۆنیات گه‌وره‌بوون، دووه‌میان ئایا ئێمه‌ ئه‌توانین به‌رده‌وام بین له‌سه‌ر كاغه‌ز، هه‌ر ئه‌وانه‌شمان كه‌ زۆر هۆگرى كاغه‌زین ئێستا له‌به‌رئه‌وه‌ى ئاسانترو به‌ره‌ست تره‌ بۆیه‌ په‌نا ده‌به‌ینه‌ به‌ر ئه‌له‌كترۆنیات و ئه‌م نقڵیه‌ نه‌وعیه‌ كه‌ هاتۆته‌ ئاراوه‌ ئینسان ئه‌بیت خۆى بگونجێنێت له‌گه‌ڵی.

هه‌روه‌ها له‌ میانه‌ى تاوتوێ كردنى ئه‌ركى ئه‌له‌كترۆنیات و جێگرتنه‌وه‌ى په‌ڕاوه‌كان دكتۆره‌ (هێرۆ مه‌حمود) وه‌ك نوسه‌رى هه‌میشه‌یی گۆڤارى (ئاینده‌سازى)، پێی وایه‌، له‌ئێستادا ئه‌له‌كترۆنى باشتره‌، چونكه‌ له‌هه‌موو كات و شوێنێك به‌رده‌سته‌.

د. عالیه‌ فه‌ره‌ج، وه‌ك ده‌سته‌ى نوسه‌رانى گۆڤارى ئاینده‌سازی ئاماژه‌ى به‌وه‌دا: به‌ڵێ ده‌كرێت ئه‌م ڕێچكه‌ وه‌ربگرێت، به‌تایبه‌تى بۆ توێژه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كانى نه‌وجه‌وان و گه‌نجان و ژنان، زیاتر پشت ئه‌به‌ستن به‌ پێگه‌ ئه‌له‌كترۆنیه‌كانه‌وه‌، وه‌ك خۆم زیاتر چێژ له‌ كاغه‌ز ده‌بینم وه‌ك له‌ئه‌له‌كترۆن.

سكرتێره‌ى پێشوو یه‌كگرتووى خوشكانى ئیسلامى كوردستان خاتوو (فاتمه‌ على)، سه‌رنجى خۆى به‌م جۆره‌ بوو كه‌ له‌كاتى زه‌روردا ئه‌له‌كترۆنیات ده‌توانێت جێگه‌ى كاغه‌ز بگرێته‌وه‌، به‌ڵام به‌دڵنیاییه‌وه‌ كاغه‌ز زۆرترین چێژى هه‌یه‌.

ڕه‌وشت محمد، دیزاینه‌رى گۆڤارى ئاینده‌سازى: ده‌ڵێت: ڕاهاتن و فه‌رهه‌نگى نه‌وه‌یه‌ك به‌تایبه‌تى نه‌وه‌ى ڕابردوو نه‌وه‌ى پێش ته‌كنه‌لۆژیا ڕۆشنبیرییه‌كى تایبه‌تیان هه‌بووه‌، جۆره‌ په‌روه‌رده‌یه‌ك بوون مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ كاغه‌زدا بووه‌، وه‌رگرتنى زانیارى و دروستبوونى په‌یوه‌ندییه‌كى جوان له‌گه‌ڵ خوێنه‌رو كتێبدا زۆر به‌ساده‌یی كاڵا نابێته‌وه‌و ناتوانن ده‌ستبه‌ردارى بن، ناتوانین ڕێگرى بكه‌ین له‌چێژو هه‌ست و نه‌سته‌كانى خوێنه‌ردا، چونكه‌ ئێمه‌ چێژ له‌ده‌نگ و بۆنى كاغه‌زه‌كاندا ده‌بینین، هه‌مانه‌ له‌م ڕووه‌وه‌ نابێته‌ به‌دیل، به‌ڵام هیچ كه‌سیش ناتوانێت خۆى له‌ گۆڕانكارى سه‌رده‌م لابدات و خۆى له‌گه‌ڵى نه‌گونجێنێت له‌م ڕووه‌وه‌ نه‌خێر بۆ من نه‌نابێته‌ جێگره‌وه‌ى كاغه‌ز، له‌ڕوویه‌كى تره‌وه‌ به‌ڵێ، چونكه‌ نه‌وه‌یه‌ك هاتووه‌ یاخود دێت كه‌ چاوى كردۆته‌وه‌و ده‌ستى به‌پیت و خوێندنه‌وه‌ كردووه‌، شاشه‌كان یاخود كتێبی ئه‌له‌كترۆنی، یاخود پێگه‌ ئه‌له‌كترۆنیه‌كان وا ده‌كات ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌ جوانه‌ى له‌گه‌ڵ كتیب و كاغه‌ز نه‌بووه‌، هه‌روه‌ها له‌زۆرینه‌ى ووڵاتان په‌رتووكى قوتابخانه‌ش له‌نێو ئایپاته‌كانیاندایه‌، ئه‌و خۆشه‌ویستیه‌ دروست نه‌بووه‌ تا ده‌ست به‌ردارى نه‌بێت، منداڵه‌كانى ئێمه‌ ده‌توانن چێژ له‌هه‌ردووكیان ببینن، هه‌ر بۆیه‌ به‌م تێڕوانینه‌یان به‌ڵێ ئه‌بێته‌ جێگره‌وه‌ى كاغه‌ز.

د. یه‌حیا عومه‌ر ڕێشاوى مامۆستاى زانكۆ ده‌ڵێت: له‌سه‌ر ئاستى جیهان تا ئێستا كێبڕكێ هه‌یه‌ له‌نێوان پێگه‌ ئه‌له‌كترۆنیه‌كان و ڕۆژنامه‌ى كاغه‌زى، هه‌رچه‌نده‌ ڕۆژنامه‌ى كاغه‌زى سود له‌پێگه‌ى ئه‌له‌كترۆنى وه‌رده‌گرێت و توزیفی ده‌كات بۆ خۆى و دواتریش له‌پێگه‌ ئه‌له‌كترۆنیه‌كه‌ بڵاو ده‌كرێته‌وه‌، ئه‌گه‌ر باس له‌هه‌رێمى كوردستانیش بكه‌ین دیارده‌كه‌ جیاوازه‌، خۆرى ڕۆژنامه‌ى كاغه‌زى خه‌ریكه‌ به‌ره‌و ئاوابوون ده‌ڕوات، خۆى له‌سه‌رده‌مى زێڕینیش ڕۆژنامه‌ى كاغه‌زى له‌سه‌ر پێى خۆى نه‌وه‌ستابوو له‌هه‌رێمى كوردستاندا، بۆیه‌ په‌یدابوونى پێگه‌ ئه‌له‌كترۆنیه‌كان و میدیای نوێ و سۆشیاڵ میدی كاریگه‌رى گه‌وره‌ى له‌سه‌ر پێگه‌ى ئه‌له‌كترۆنى دروست كردووه‌، ئێستا خه‌ڵكانێكى زۆر چێژ له‌پێگه‌ ئه‌له‌كترۆنیه‌كان وه‌رده‌گرن، له‌و ڕێگه‌یه‌وه‌ هه‌واڵ و زانیارى ده‌ست ده‌كه‌وێت. وه‌ك مامۆستاى زانكۆ به‌پێی ڕاپرسیان له‌خوێندكاره‌كانیان بۆى ده‌ركه‌وتووه‌ تا ئێستاش كاغه‌ز حزورى هه‌یه‌، هه‌روه‌ك پێشانگاى كتێب كه‌ ده‌كرێته‌وه‌ له‌هه‌رێمى كوردستان خه‌ڵكێكى زۆر سه‌ردانى ده‌كه‌ن و تامه‌زرۆی كتێبن، ئه‌مه‌ سه‌لمێنه‌رى ئه‌و ڕاستیه‌ن كه‌ هێشتا چێژى كاغه‌ز هه‌یه‌و خه‌ڵك له‌ڕێگه‌ى ده‌ستكه‌وتنى كتێبه‌وه‌ زانست و زانیارى وه‌رده‌گرێت. ئوم دكتۆره‌ى زانكۆ وه‌ك ڕٍاى خۆى ئاماژه‌ى به‌وه‌دا: ” چێژ له‌هه‌ڵدانه‌وه‌ى په‌ڕه‌كان وه‌رده‌گرن و حه‌ز به‌دیدارى بابه‌ته‌كان ده‌كه‌ن له‌كتێبێت وه‌ك له‌وه‌ى له‌ شاشه‌یه‌كى زیره‌كه‌وه‌ ته‌ماشاى بكه‌ن، به‌ڵام هه‌ندێك جاریش ئه‌گه‌ر بابه‌تێك ڤیدۆى له‌گه‌ڵدا هاوپێچ بێت به‌دڵنیاییه‌وه‌ له‌ڕێگه‌ى سایته‌كانه‌وه‌ بینه‌رى ئه‌و بابه‌ته‌ ده‌بم”، پێى وایه‌ كه‌ زیاتر ئه‌و كاته‌ به‌هۆى ڤیدۆكه‌وه‌ بینه‌رى پێگه‌ ئه‌له‌كترۆنیه‌كان ده‌بم هه‌ندێك جار.

م. مودریك على عارف: نوسه‌رى هه‌میشه‌یی گۆڤارى ئێستا بووه‌و ئێستا له‌سه‌ر بابه‌تی پێگه‌ى ئه‌له‌كترۆنى ده‌ڵێت: له‌ڕاستیدا پێگه‌ ئه‌له‌كترۆنیه‌كان دنیاى ئه‌له‌كترۆنیات ده‌رفه‌تێكن بۆ تێگه‌یشتن وپێگه‌یشتن، ئینسان ده‌توانێت شتى باشیان لێوه‌ربگرێت و سودیان لێ وه‌ربگرێت، به‌بڕواى به‌نده‌ هیچ كاتێك پێگه‌ ئه‌له‌كترۆنیه‌كان ناتوانن ببنه‌ به‌دیلی كتێب و ئه‌و قابیلیه‌ت و توانایه‌یان نییه‌ كه‌ وه‌ك چۆن كتێب ئینسان پێ ده‌گه‌یه‌نێت و تێی ده‌گه‌یه‌نێت، پێگه‌ى ئه‌له‌كترۆنیه‌كان و زانیارییه‌ ئه‌له‌كترۆنیه‌كان ئینسان پێ بگه‌یه‌نێت، یان هه‌مان چێژو ڕادده‌ى چێژ من له‌شاشه‌ى زیره‌ك و پێگه‌ ئه‌له‌كترۆنیه‌كان نای بینم یان نه‌مچه‌شتووه‌، سه‌رخستنه‌ سه‌ر كاغه‌ز یان كتێب له‌زه‌ت و چێژێكى جیاوازى هه‌یه‌ تا سه‌ر بخه‌یته‌ سه‌ر شاشه‌و سه‌یركردنى پێگه‌یه‌كى ئه‌له‌كترۆنى یان خوێندنه‌وه‌ له‌ پێگه‌یه‌كى ئه‌له‌كترۆنیدا، ئه‌وه‌ى كه‌له‌ كاغه‌زه‌كه‌وه‌ ته‌ركیزو كۆبیرێكى زیاترت هه‌یه‌ له‌سه‌رى هه‌رگیز له‌سه‌ر شاشه‌ نادرێت، ئه‌مه‌ جگه‌ له‌زیانه‌كانى به‌كارهێنانى شاشه‌ به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ده‌توانرێت پێگه‌ ئه‌له‌كترۆنیه‌كانیش بكاته‌ ده‌رفه‌تێك بۆ خۆبه‌ره‌وپێش بردن، به‌ڵام دوجار لاى من هه‌ر كتێب ده‌مگه‌یه‌نێته‌ خاڵێك ته‌ركیزه‌كانمى له‌سه‌ر زیاتر بكه‌م نه‌وه‌ك پێگه‌ ئه‌له‌كترۆنیه‌كان.

خاتوو صبریه‌ غفار، له‌سه‌ر پێگه‌ى ئه‌له‌كترۆنى و به‌كارهێنانى له‌ئێستادا به‌م جۆره‌ بۆ سایتى ئاینده‌سازى دوا: له‌ئێستادا پانتاییه‌كى زۆرو گرنگییه‌كى گه‌وره‌ى هه‌یه‌ پێگه‌ ئه‌له‌كترۆنیه‌كان، ته‌نها لاى ئه‌و كه‌سانه‌ نه‌بێت كه‌ گرنگییه‌كى زۆرو ورد ئه‌همیه‌تى كاغه‌زو كتێبیان لا هه‌یه‌، واده‌زانن كه‌ جێگره‌وه‌ى كتێب ئه‌سته‌مه‌و ته‌جاوزى كتێب ده‌كات و پانتایی كاته‌كانى له‌سه‌ر پێگه‌ ئه‌له‌كترۆنیه‌كان ده‌خاته‌ گه‌ڕ، هاوسه‌نگى ڕاگرتن له‌نێوان كاغه‌زو ئه‌له‌كترۆنى گونجاوه‌، به‌ڵام ده‌بێت پێگه‌ ئه‌له‌كترۆنیه‌كان به‌شێوه‌یه‌كى ئه‌رێنى به‌كاربهێنرێت پاڵپشتییه‌كى باش ده‌بێت بۆ گرنگى كاغه‌زو كتێب جارێكى تر، وه‌ك خۆم هه‌موو كاتێك پێم وایه‌ هیچ شتێك نابێت جێگره‌وه‌ى كتێب، سود له‌م پێگانه‌ وه‌رده‌گیرێت ئه‌وه‌ى قوڵ ئاسه‌وارى له‌سه‌ر مرۆڤ ده‌مێنێته‌وه‌و له‌پاشخانه‌ فكرى و زانستیه‌كه‌یدا زیاتر تۆمار ده‌كرێت، به‌برواى من كاغه‌زو كتێب ڕۆڵى كاریگه‌رتر ده‌بینێت بۆیه‌ دواجار ئه‌و كه‌سه‌ ده‌بێت هۆشیارانه‌ فێربكرێت به‌رچاوى ڕۆشنبكرێت كه‌ هه‌ریه‌كه‌یان مه‌داى گرنگى و زه‌روره‌تى له‌چیدایه‌، من هه‌ر چێژ له‌كتێب و كاغه‌ز وه‌رده‌گرم و به‌تۆماری مانه‌وه‌ى هه‌میشه‌یی زیاترى ده‌بینم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌موو كات سودمه‌ندیش بووم له‌پێگه‌ ئه‌له‌كترۆنیه‌كان.