لێكەوتەی فەیسبووك وەك نموونەیەكی سۆشیەڵ میدیا

ئیكرام  بها‌ءالدین عومەر

ژیانی ئێستا زیاتر لەهەموو دەم و چەرخ و سەدەكانیتر درزو قڵیشی دوولەتبوونی پێوە دیارە، كە ئەویش بریتییە لە دوو ئاست، ژیان لەناو خودی ژیان (واقیع)، ژیان لەناو ئاوێنەی ژیان یان سێبەری ژیان (تەكنەلۆجیا، ئینتەرنێت)، ڕەنگە هەر ئەمەش جیاوازیی جەوهەریی و جێگەی قسە لەسەركردن بێت، لەئێستادا وەك پرسێكی دەروونی كۆمەڵایەتی، ئێستا ئێمە لەنێو سەدەی بیست و یەكین‌و لەناو لوتكەی داهێنان و پێشكەوتنە مرۆییەكاندا دەژین. بەجۆرێك زۆرینەی ئەرك و كارەكانمان لەڕێگەی تەكنەلۆجیاو ئامێرەكانەوە جێبەجێی دەكەین، ژیانی ئێستای كۆمەڵگەكەمان كە بە ئامێرو تەكنەلۆجیا پەرژینكراوە، زیاتر بریتییە لە ژیان لەناو ئاوێنەی ژیاندا! (كە مەبەست پێی ناو تۆڕە كۆمەڵایەتیەكانە).

گفتوگۆو كارلێك و زانیاریی و بەشێكی زۆری ژیانمان و شێوازی ژیانمان لەناو ئامێرەكاندا بەیان دەكەینیان وەردەگریین، تەنانەت كاری كڕین و فرۆشتن و بەشێكی زۆری مامەڵەی دارایی و بازرگانیەكانیشمان هەر لەم ڕێگەیەوە ئەنجامدەدەین، واتە ئێستا تۆڕەكانی ئینتەرنێت بەگشتی و تۆڕی كۆمەڵایەتی بەتایبەت بوونەتە هەوێن و هێمای ناسین و دەرخەری شێوەی ژیان و شوناسمان، تاك ئێستا پڕۆسەی بەكۆمەڵایەتی بوون و كارلێك و گفتوگۆیەكانی لەگەڵ ئەوی تر (تاك، گروپ، ڕێكخراو، كۆمەڵگە) لێرەدا ئەدا دەكات، هەر بۆیە لێرەشدا هەموو كەس خاوەنی پەڕەیەكەو خۆی لەو پەڕەیەدا دێڕ بە دێڕ دەنوسێتەوە خاوەن ماڵێكە(Home)كە تیایدا هاوبەشی ئەو گروپانە دەكات كە خواستی لەسەر پڕۆگرام و ئامانجییانەو ئەو نوسین و ڤیدۆو وێنانەی دایدەبەزێنێت و بڵاوی دەكاتەوە بەجۆرێك دەبنە دەرخەری ڕووخسارو شوناسی ئەو، هەر بۆیەش كە بەم كایە كۆمەڵایەتیە ئەلەكترۆنییە دەوترێت (فیسبووك) كە واتا كتێبی ڕووخسار، واتا دەرخەری ڕووخساری تاك و گرووپ و دەزگاو دامەزراوەكان…تاد.

ئەوەی ئێستا شایەنی تیشك خستنەسەرو دەستخستنە سەرە، بریتییە لەو لێكەوتە كۆمەڵایەتیانەی كە لەم جیهانە ئەلیكترۆنیە دەكەوێتەوە، لێرەدا وەك هەوڵێكی سەرەتایی ئاماژە بۆ لێكەوتەیەكی دەكەین، كەپەیوەست بە كۆمەڵگەكەمان و تاكیی كوردە:

فیسبووك و ناجرسییەت:

ناجرسییەت یەكێكە لە دیارترین و بەناوبانگترین داهێنانەكانیی فرۆید لەبواری دەروونیدا و بۆ تێگەیشتن لەڕەفتارو كرداری مرۆڤ، ئەم چەمكە لەخۆگریی چەندان مانایە، هەربۆیەش هەڵگری چەندان تەفسیریشە، زۆر بەكورتی و كوردیی ئەم چەمكە واتای (توڕەیی، بیر، خۆشەویستی، خود، سەرسامیی، ترس، ئیرەیی…) دەگەیەنێت لەلای “فرۆید” و “ئەریك فرۆم” بەتایبەتی و، كایەی دەروونناسی بەگشتی.

 ئەوەی ئێمە لێرەدا لەسەری دەوەستین وەك لێكەوتەی دەروونی لای تاكەكانی كۆمەڵگە بریتییە لە هەستی خۆشەویستی و خودسەرسامیی، واتا خۆشویستنی خود تا ئاستی سەرسامبوون بەخود، كە دواتر ئەم لێكەوتە دەروونیە هێندە بەرفراوان بووە و ئاسۆییانە ڕۆیشتووە بەناو كۆمەڵگەدا كە چیتر لە چوارچێوەی چەمكێكی دەروونی پەتیی و حاڵەتێكی دەروونیدا نەماوە، بەڵكو وەك دیاردەیەكی كۆمەڵایەتی دیارو بەرچاو چوارچێوەی گرتووە، هەڵبەت هەرچەندە تاك پێی هەڵدەستێت، واتا كردەوە یان ڕەفتارێكی تاكەكەسییە، بەڵام مادام لەناو ئەوانی تردا بەم كردارە یاخود شتە هەڵدەستێت (دیاردەی كۆمەڵایەتی كاتێك بەرجەستە دەبێت واتا مومارەسە دەكرێت، دەبێتە شت. “دۆركهایم” و ئەوانی تر لەبەرچاو دەگرێت لەكاتی كردەوەكە (ماكس ڤیبەر) بۆیە كردەكە دەخزێنە چوارچێوەی كۆمەڵایەتی و لە زیاتر و زۆرتر مومارەسەكردنی دەوترێت دیاردە كۆمەڵایەتی، یاخود دەچێتە نێو ئەو چوارچێوەیەوە ئەم ڕەفتارەی كە ئێستا ئێمە تیشكمان خستۆتەسەر شێوازی دەركەوتنی لەو دەرگایەوە دێت كاتێك تاك بكەرێكی چالاك بێت لەناو تۆڕە كۆمەڵایەتیەكەدا، ئەمەش بەداگرتنی ژمارەیەكی زۆر لەوێنەی خۆی لەگەڵا چەند دێڕە شیعرێك یان گوتەزایەكی فەلسەفی، ئایینی، ئەخلاقی، سیاسی، هیومانستی…تاد، یاخود وێنەی بێ ناونیشان و نوسینی خۆی، كە بەجۆرێك ئامانجی لێی زیاتر خستنەڕووی خودە لەڕێگەی وێنەكانەوە، ئەیەوێت زۆرترین كات بینراو بێت و بەووشەیەك یان دێڕێك لەلایەن ئەوانی دیكەوە پەسەند بكرێتەوەو سیفەتی جوان بدرێتە پاڵی، ئەم ڕەفتارە لای تاكەكان بە ئاستێكی زۆر بەرزو بەرفراوان بڵاوەی كردووەو زۆرترین تاك پێی هەڵدەستن، كەبەجۆرێكی لێهاتووە لەكردەوەیەكی ئاسایی و حاڵەتێكی موجەڕەد تێپەڕی كردووە، كاتێك لەناو تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان دەبین زیاترو زۆرتر بەری دەكەوین، ئەمەش وەك ئاماژەی پێكرا بریتییە لە خودشەیدابوون و خودپەرستی و ئەنانی بوون لای تاك، بەجۆرێك تاك ئارەزوو مەیلی هەستدانەوەی كۆمەڵگەو ئەویتر دەكات، تا بەدێڕێك (comment) یاخود هێمای بەدڵبوون (like) پاڵپشتی و پەسەند بكرێت، هەر ئەم خواست و هەستە دەرونیە، دەبێتە هەوێن و پاڵنانی تاكەكان بۆ ئەنجامدانی ئەم ڕەفتارەو دواتریش بوونی بەدیاردەیەكی دیارو بەرچاو، بەپێی گریمانەی ئەزموونیش (گریمانەی ئەزموونی بۆ هەر تاكێك ئەبێت و ڕاستە كە دەبیت مامەڵەو سەروسەودای لەگەڵا ئەو تۆڕە كۆمەڵایەتیە هەبێت و لێی ڕابمێنێت)، ئەم ڕەفتارە لەلای گەنجان زیاتر باوو بڵاوەو بەرچاوترە وەك لە كامڵا و بەتەمەنەكان، لەلای ڕەگەزی نێرینەش زیاتر و زۆرترە وەك لە مێینە، هەڵبەت لێرەدا وەك وێنە دیاردەیی خود سەرسامیی لای مێینە زیاترە، بەڵام بەهۆكاریی كلتوری و ئاینی و كۆمەڵایەتی ئافرەت كەمتر لەناو تۆڕی كۆمەڵایەتیدا بواری مومارەسەكردنی ڕەفتارەكەی هەیە.

ئەوەی ماوە بوترێت ئەم دیاردەیە (نارجسییەت، نارجسیی بوون) ڕەگێكی كۆنی هەیە لەلای مرۆڤ، بەڵام شێوازی بەیان بوون و هاتنەوەی بۆ ناو كۆمەڵگە جۆراو جۆرو جیاوازە بەپێی سیستەم و سەردەم و كۆمەڵگەكان (كات، شوێن)، بەڵام لەئێستادا زیاتر لەهەموو كاتێك قەبارەیەكی گەورەتر و بەرفراوانتری هەیە و زۆرترین تاك پێی هەڵدەستێت و بەدیاردەكەوێت، كە ئەمەش بۆ بەرفراوانی لەبەكارهێنان و ئاسان نەبوونی بەربەست و هەرزانی لەدەستخستنی تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان دەگەڕێتەوە لەكۆمەڵگەدا، ئەم قسەیە بۆ كۆمەڵگەی كوردی ڕاستیەكی زۆری تێدایە، شایەنی وتنیشە هیچ هۆشداری و زانیارییەك لەسەر ماهیەت (چییەتی)و شێوازی بەكارهێنانی ئەم تۆڕە كۆمەڵایەتیانە نەخراونەتەڕوو كە سوودو گرنگی و دروستبوون و بەكاربردنی چییە؟ گەر هەشبووبێت لەئاستێكی بچووك و شەرمنانەدا بووە كە بەقەدەر هەبوونی ڕۆڵ و كاریگەری نەبووە، ئەم دیاردەیە ئەگەر وەك ئەوەی كە ئێستا هەیە بەردەوام بێت و سنورو ئاستێكی دیاریكراوی بۆ دانەنرێت، ئەوا زیاتر تاكەكان بەرەو ناتەندروستییەكی دەروونی دەبات كە دواتر بۆ كۆمەڵگەش هەمانشێوە دەبێت، ئەم ڕەفتارە هۆكارێكە بۆ ئەوەی تاكەكان و كۆمەڵگە لەناو خودپەسەندیی و خودپەرستییەكی نائاسایی‌و شەیدابوونی خودیدا بژی، كە هەر ئەمەش بریتیە لە ژینگەیەكی دەروونی نا هاوسەنگ و ناتەندروست لەسەر ئاستی تاك دیاردەیەكی ناشرین و ناتەندروستیش لەسەر ئاستە كۆمەڵایەتیەكەی كۆمەڵگە، هەرچەندە ئەم تۆڕە كۆمەڵایەتیەی كۆمەڵگە وەك چەقۆیەك وایە دەتوانێت كارئاسانیمان بۆ بكات لەكارەكانماندا و ئەرێنی بێت لەبەكارهێناندا، لەهەمانكاتدا تاوان و كردەی نەرێنی و نەخوازراویی پێ ئەنجامدەدرێت، ئەم تۆڕە وەك وتمان بەوەی كە قەبارەیەكی فراوانی هەیە لەئێستادا، ئەوا بێگومان هەڵگری چەندین خەسڵەتی ئەرێنی و نەرێنییە، كە دەشێت و گرنگە بۆ قسە لەسەركردن.