بەیان نوری
بۆ بەرگرتن لە توندوتیژى دژى ئافرەتان ١٤ دەزگا، هەندێکیان ئاژانسەکانى سەر بە نەتەوە یەکگرتوەکان هەندێکیان ڕێکخراوە نێودەوڵەتیەکان بوون، لە پڕۆژەى (ڕێزگرتن)دا، (٧) ستراتیژیان لە ساڵى ٢٠١٩دا دانا، بە زمانى عەرەبى و ئینگلیزیش پیتە پێکهێنەرەکانى وشەى ڕێزگرتن کرانە سەرەتاى وشەى هەر ستراتیژێک.
ڕێزگرتن کە بە عەرەبى(أحترام)ە، لە ٦ پیت پێکهاتووە بەم شێوەیە داڕشتنیان بۆ کردوە:-
أ- إرساء مهارات تعزيز العلاقات.
ح-حماية النساء وتمكينهن.
ت:- تقديم الخدمات.
وضمان بيئة ومساعدة (المدارس، أماكن العمل، الأماكن العامة .
ر:-الريادة في الحد من الفقر.
أ-إرساء حماية الأطفال والمراهقين من الإساءة إليهم.
م:-المفاهيم والمعتقدات الإيجابية
( له ٧ پیت پێکهاتووە، بەم شێوەیە داڕشتنیان بۆ ٧ ستراتیژەکە کردوەRESPECT بە ئینگلیزى).
1-R- Relationships skills strengthened
2-E- Empowerment of women
3-S- Services ensured
4-P- Poverty reduced
5-E- Environments made safe
6-C- Child and adolescent abuse prevented
7-T- Transformed attitudes, beliefs and norms
ئەگەر بەراوردێکى بۆ ئەم ٧ ستراتیژە بکەین بە سەرەتاى سەرهەڵدانى ئاینى ئیسلام کە ئافرەت تیایدا وەک کۆیلە مامەڵە کراوە، پێغەمبەرمان محمد (درودى خواى لەسەر بێت)ئەم هەنگاوانەى بە زیادەوە ناوە تا ئافرەت گەیشتۆتە پێگەیەکى بەهێز و ڕاستەقینەى مرۆیی.
١-بەهێزکردنى ئاستى پەیوەندییەکان:
(خيرُكم خيرُكم لأهله، وأنا خيركم لأهلي) أخرجه الترمذي
سەبارەت بە بەهێزکردنى پەیوەندییە مرۆییەکان و باش مامەڵەکردن لە گەڵ یەکتر بۆ دوورکەوتنەوە لە توندوتیژى، ئەو فەرمودەیەى هەیە کە بە وەسفێکى جوان باس لە مامەڵەى دروست لە ناو خێزاندا دەکات، بۆ هاندانى باش مامەڵەکردن نموونەى بە خۆى هێناوەتەوە.
ما ورد عن عائشة رضي الله عنها، قالت: كنَّا أزواج النبي صلى الله عليه وسلم عنده جميعًا، فأقبلت فاطمة ابنته رضي الله عنها، فقال: مرحبًا بابنتي، ثم أجلسها عن يمينه.
لە عائشەوە دەگێڕنەوە کە پێغەمبەر (درودى خواى لەسەربێت) لەگەڵ هاوسەرەکانى دانیشتوە کاتێک فاطمەى کچى هاتوە، سەلامى لێکردوەو ماچى کردوە و لە تەنیشتى لاى ڕاستى خۆى داینیشاندوە.
کە ئەمە بۆ سەردەمانێک کە باوکان لە بەر شەرم و حەیا کچیان زیندەبەچاڵ کردوە زۆر کارێکى ئازایانەو جیاواز بووە.
عن عائشةَ، رضيَ اللَّهُ عنها، أنَّها كانَت معَ النَّبيِّ صلَّى اللَّهُ علَيهِ وسلَّمَ في سفَرٍ قالت: فسابقتُهُ فسبقتُهُ على رجليَّ، فلمَّا حَملتُ اللَّحمَ سابقتُهُ فسبقَني فقالَ: هذِهِ بتلكَ السَّبقةِ أخرجه أبو داود.
هەر لە عائشەوە دەگێڕنەوە کە پێغەمبەرى خوا (درودى خواى لەسەر بێت)، پێشبڕکێى لەگەڵ کردوم یەکەمجار من پێشم داوەتەوە دوایی کە تۆزێک قەڵەو بووم ئەو پێشى داومەتەوە، فەرموییەتى ئەمجارە بەو جارە.
بێگومان ئەو جۆرە مامەڵەکردنە کە خەڵکانێکى تریش چاویان لێکردوە بۆتە هۆکارى کەمبوونەوەى توندوتیژى لەو ساتە وەختەدا.
٢-بەهێزکردنى ئافرەتان:
((لا تمنعوا إماء الله مساجد الله))؛ متفق عليه
((ائْذَنُوا لِلنِّساءِ بِاللَّيْلِ إِلى الْمَساجِدِ))
هەروەک لاى هەموان ئاشکرایە مزگەوت لەسەردەمى پغەمبەردا (دروودى خواى لەسەر بێت)، سەرجەم کارەکانى کۆمەڵگەى تیادا ڕاپەڕێنراوە، دام ودەزگاى حکومى، شوێنى عیبادات، ڕۆشنبیرى، فێرکردن شوێنى هەموو کاروبارێک بووە، کاتێک پێغەمبەر (درودى خواى لەسەر بێت) فەرمویەتى ڕێگرییان مەکەن لە چوونە مزگەوت، واتە ڕێگرییان مەکەن لە کاروبارى ئیدارى، سیاسی، عیباداتى بە کۆمەڵ، فێربوون…هتد کەواتە باشترین دەرفەتى ڕەخساندوە بۆ بەهێزکردنى ئافرەتان.
هەندێک ڕاى وایە بە مەبەست وتراوە (إماء الله) بە ماناى ئەوەى ئەوانە عەبدى ئێوە نین بەڵکو عەبدى خواى گەورەن.
٣-پێشکەشکردنى خزمەتگوزارى:
فعن الأسود رحمه الله قال: سألت عائشة رضي الله عنها: ما كان رسول الله صلى الله عليه وسلم يصنع في بيته؟ قالت رضي الله عنها: يكون في مهنة أهله؛ أي: في خدمتهم، فإذا حضرت الصلاة خرج إلى الصلاة (أخرجه البخاري).
کاتێک پرسیار لە عائشە (ڕەزاى خواى لەسەربێت) کراوە پێغەمبەر (درودى خواى لەسەر بێت) لە ماڵەوە چى دەکات؟ وەڵامى وابووە کە خزمەتى خێزانەکەى دەکات تا کاتى نوێژ ئەو کاتە ئیتر دەڕوات بۆ نوێژ.
کاتێک لە کۆمەڵگەیەکى بچوکدا لە و سەردەمە کە خزمەتى کۆمەڵگەیی کەمبووە، پێغەمبەر (درودى خواى لەسەر بێت) وەک سەرۆکى حکومەت، پێغەمبەر، سەرکردەیەکى جەنگ بوە، لە ناو ماڵدا خزمەتى خێزانەکانى کردوە، بێگومان بۆتە پێشەنگێکى باش بۆ سەرجەم دەوروبەرەکەى.
٤-کەمکردنەوەى هەژارى:
كانت زينب تنفق على عبدالله بن مسعود، وعلى ولده من ثمن صنعتها، فقد أخرج الثلاثة أن زينب جاءت تسأل النبي صلى الله عليه وسلم، فقالت: إني امرأة ذات صنعة، فأبيع وليس لي ولا لولدي ولا لزوجي شيء، ويشغلونني فلا أتصدَّق، فهل لي في النفقة عليهم من أجر؟ فقال النبي صلى الله عليه وسلم: ((لك في ذلك أجر، ما أنفقتِ عليهم، فأنفقي عليهم))؛ [انظر: أسد الغابة (6/ 121),
ملكية مشروع زراعي: عند تقسيم أراضي خيبر على أزواج النبي صلى الله عليه وسلم خيرهن عمر بن الخطاب رضي الله عنه بين الأرض وبين الثمار فاختارت عائشة رضي الله عنها الأرض أي الاستثمار العقاري الزراعي.
ملكية المشروع الحرفي: امرأة تملك مشروع حرفي وهو النجارة زمن الرسول صلى الله عليه وسلم وكانت تستخدم العمال أيضاً، عن سهل رضي الله عنه قال: بعث الرسول صلى الله عليه وسلم إلى امرأة “مري غلامك النجار يعمل لي أعواداً أجلس عليهن” (البخاري، ص97)
ملكية مشروع تربية المواشي: كانت زينب بنت الرسول صلى الله عليه وسلم تمتلك مشروعاً لتربية المواشي وتستخدم فيه الرعاة من الرجال
هەر یەک لەو چوار بابەتەى کە گێڕدراوەتەوە بۆمان دەردەکەوێت کە پێغەمبەرى خوا (دروودى خواى لەسەربێت)، هانى ئافرەتانى داوە بۆ کارکردن نەک ڕێگرییان لێبکرێت، لە فەرمودەى یەکەمدابە زەینەب دەفەرموێت: (پاداشتت دەست دەکەوێت کاتێک کار دەکەیت و لەو کارە نەفەقەى خێزانەکەت دەکێشیت).
لە نموونەى دووەمدا لە هەڵبژاردنى عائشە لە نێوان زەوییەکى کشتوکاڵى و کۆمەڵێک بەرهەم، زەوییەکە هەڵدەبژێرێت، کەواتە حەزى بە وەبەرهێنان کردوە.
سێهه م بابەت باس لە ئافرەتە کە دەزگاى دارتاشى هەبووەو پیاو لە لاى ئیشى کردوە، چوارەمیش باس لە زەینەبى کچى پێغەمبەرە (دروودى خواى لەسەربێت)کە پڕۆژەى ئاژەڵدارى هەبووەو شوان هەبووە کە کارى بۆ ئەو کردووە.
لەمڕۆشدا کە باس لە کەمکردنەوەى هەژارى دەکرێت ڕێکارى یەکەم بۆئەو ئامانجە دامەزراندنى پڕۆژەیە.
٥-رەخساندنى ژینگەیەکى پارێزراو:
عن عائشة، قالت: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: (إن من أكمل المؤمنين إيمانا أحسنهم خلقا وألطفهم بأهله)، (أخرجه الترمذي).
لێرەدا کاتێک عائشە گێڕاویەتەوە کە پێغەمبەرمان (درودى خواى لەسەر بێت) فەرمویەتى باوەڕدارى تەواو ئەو کەسەیە کە باشترین ڕەفتار و هەڵسوکەوتى هەیە و لە هەمووان نەرمونیانترە لەگەڵ خێزانەکەى.
کەواتە هانى موسڵمانانى ناوە کە باشترین ژینگەى کۆمەڵایەتى بۆ خێزانەکانیان بڕەخسێنن.
٦-پاراستنى منداڵان و هەرزەکاران لە توندوتیژى:
قبَّل رسول الله صلى الله عليه وسلم الحسن بن علي، وعنده الأقرع بن حابس التميمي، فقال الأقرع: إن لي عشرة من الولد، ما قبلت منهم أحداً، فنظر إليه رسول الله صلى الله عليه وسلم، ثم قال: من لا يَرحم لا يُرحم.
((من كان له ثلاث بنات، فصبر عليهن، فأطعمهن، وسقاهن، وكساهن، كن له حجاباً من النار)).
کاتێک پێغەمبەرمان (درودى خواى لەسەر بێت) حەسەن کە کچەزایەتى ماچ دەکات، کەسێکى لایە بە ناوى (أقرع) دەڵێت من ١٠ منداڵم هەیە تا ئێستا هیچیانم ماچ نەکردوە، ئەویش وەڵامى دەداتەوە کە (هەرکەسێک ڕەحمى نەبێت، ڕەحمى پێناکرێت)، کەواتە ئەمە باشترین هاندان بوە بۆ باش مامەڵە کردنى منداڵان و هەرزەکاران، ئەمەجگە لەوەى کە بۆ کچ بە جیا و زیاترى فەرمووە، وەک لە فەرمودەى دووەمدا هاتووە: (هەر کەسێک ٣ کچى هەبێت، ئارام بێت، خواردن و خواردنەوەو جلوبەرگیان بۆ دابینبکات، ئەو کچانە دەبنە پەردەیەک لە نێوان ئەو و ئاگردا، واتە دەبنە هۆکارى نەسوتاندن بە ئاگرى جەهەنەم).
٧-هزر و باوەڕى ئەرێنى(النساء شقائق الرجال):
دەربارەى چۆنیەتى بیرکردنەوەى ئەرێنی وا ئەزانم هەر ئەوە بەسبێت کە فەرمویەتى: (ئافرەتان هاوتا و تەواوکەرى پیاوانن).
لەو سەردەمەدا پیاوان ئافرەتییان وەک کەلوپەل و موڵک بە میرات بردوە، دەبێت چ شۆڕشێکى فکرى بەرپا کردبێت کاتێک لە ڕووى مرۆییەوە ئافرەت و پیاوى یەکسان کردبێت.
