یوسف صابر
بە شێوەكی گشتی دەتوانین بڵێین: نوسین و قسە كردن، لە بارەی ئافرەت و مافەكانی ئافرەت ، دەگەرێتەوە بۆ كۆتاییەكانی سەدەی نۆزدە, بە درێژایی سەدەی بیستیش یەكێكبووە لەدیارترین و گرینگترین بابەتەكان، كە توێژینەوە و لێكۆلینەوەو قسەوباسی زۆری لەسەر كراوە. زۆرێك لەوانەی توێژینەوەیان لەم بوارەدا كردوە، كەوتونەتە ژێر كاریگەری رۆشنبیری ڕۆژئاوا، بەبێ ئەوەی ڕەچاوی ئاستی كۆمەڵایەتی و رۆشنبیری و ژیارو كلتورو واقیعی ئەو كۆمەلگایانە بكەن, لەبەرئەوەی هەموو میللەتێك خاوەنی كلتورو بەهای تایبەتی خۆیەتی، پێویستە ڕێز لەو بەهاوكلتورە بگیرێت. لە سەر ئەو ئەساسەش بۆ كۆمەڵگەكان بڕوانین. بۆ ئەوەی دەرئەنجامی باشترو چاكترمان دەست بكەوێت.
لەئیسلامدا ئافرەت دایكە، خوشكە، هاوسەرە، سوکنا و مەوەدەو رەحمەیە، لە ئیسلامدا نەك مافی ئافرەت دراوە، بەڵكو نازی ئافرەتیش كێشراوە. واتە لە ماف زیاتری پێدراوە. گەیشتۆتە حەدی نازكردن بەسەر پیاویشدا، كۆمەڵگای ئیسلامی خاوەنی دابونەریت و بەهای بەرزو جوانە رێزێكی تایبەتی بۆ ئافرەت داناوە، لە كۆمەڵگای ئیسلامی ئافرەت تا بەتەمەنتر بێت رێزی زیاتر دەبێت. بە پێچەوانەی ئەو دابونەریتە ڕۆژئاواییەی كەتائەو كاتەی جەستەی گەنجە رێزی لێدەگیری، كاتێكیش پیر دەبێت كەس نابێتە خاوەنی و لەسەنتەر و خانەی بەساڵاچوان بەخێودەكرێت.
ژن وەك هاوسەر لەخێزاندا لەڕوانگەی ئیسلامەوە ئەهلیەتی یاسایی تەواوی هەیە، لەكڕین و فرۆشتن و بەخشین و بە ستنی (عقد)ی جۆراوجۆر، خاوەنی ئەهلیەتی تەواوەو رەزامەندی پیاوەكەی ناوێ. مەسەلەی گوێرایەلی ئافرەتیش بۆ پیاوەكەی بەوجۆرە ڕەهایە نیەو بۆ میزاجی پیاو بەجێ نەهێلدراوە، بەڵكو یاسای هەیە و دەبێت گوێرایەڵی لەو چوار چێوەیە دەرنەچێت (لاطاعة لمخلوق في معصیة الخالق ).
لەئیسلامدا ئازاردانی دڵی “دایك” لە گوناهە گەورەكانە، لەگەڵ ئەوەشدا دەبێت ڕێگای بەرەو بەهەشتچوونی باوەردارێك بە پرسگەو ئیستعلاماتی دایكێكەوە تێپەرێت، كوڕێك ئەچێت بۆلای پێغەمبەر بۆ ئەوەی ڕیگای بدات بچێت بۆ جیهاد، پێغەمبەر ئەفەرمووێت: دایكت ماوە؟ كورەكەش ئەڵێت بەڵێ، پێغەمبەر دەفەرمووێت دەبرۆ لەخزمەتی قاچی دایكت دابە، بە خزمەتكردنی دایكت جیهاد بكەو بچۆرە بەهەشتەوە.
ئافرەتان هاوتای پیاوانن، ئەوەیان بۆ هەیە كە پیاوان بۆیان هەیە. ئەوەشیان لەسەرە كە پیاوان لەسەریانە، فەزل و گەورەیی هیچ ڕەگەزێكیانی نەداوە بەسەر ئەویتریاندا, لەمافی هەلبژاردنی هاوسەردا ئازادی كردوون، دەسەلاتی نەداوە بە “دایك و باوك” ئیجباریان بكەن، ڕۆڵی “دایك و باوك” لەژنهێنان و بەشودانی كچەكانیان، تەنها خۆی لەئامۆژگاری و ڕێنمویی كردن دەبینێتەوە. لە ئیسلامدا عیبادەتی پیاو ئافرەت یەك جۆرە، ڕۆژووگرتن و حەج و نوێژ … هتد ” صلو كما رایتنی اصلي” ، هەروەها ” ومن عمل صالحا من ذكر او انثی ” .
لە ئیسلامدا ئافرەت وەك پیاو توانیویەتی داڵدەی خەڵك بدات (ام هانی ) كچی (ابی طالب) لە كاتی فەتحی مەككەدا هەندێك لەخزمەكانی فرمانی ئیعدامیان بۆ دەرچوو، دوو لەخزمەكانی داڵدە دابوو ، هاتە لای پێغەمبەری خواو وتی: “یارسول اللە” من دوان لە خزمانی خۆم داڵدەداوە، تەوبە دەكەن و پەشیمانی دەردەبڕن، ڕای بەرێزتان چیە لەو بارەیەوە؟ (ئیمام علی) كەبرایەتی، وتی: نا. شتی وا نیە، چونكە فرمانی ئیعدامیان بۆ دەرچووە، دەبێت بكوژرێن، پێغەمبەر فەرموی (قد أمرنا من أمرت یا ام هانی) یانی عەینی حوكمی پیاوی هەیە، چۆن پیاو دەتوانێ داڵدەبدات، ئافرەتیش ئەو مافەی هەیە.
لەقورئاندا خودای گەورە لەسەر ئافرەتێك دێتە وەڵام، كاتێك ئەچێتە لای پێغەمبەری خواو سكاڵا لەسەر هاوسەرەكەی تۆمار دەكات، خوای گەورە دەرگای ئاسمانەكانی بۆدەكاتەوەو وەڵامی ئەو ئافرەتە دەداتەوەو لەسەری دێتە وەڵام و دەفەرموێت: (قَدْ سَمِعَ الڵّهُ قَوْل اڵّتِی تُجَادِلُكَ فِي زَوْجِهَا وتَشْتَكِی إِلی الڵّهِ والڵّهُ يسْمَعُ تَحَاوُرَكُمَا إِنَّ الڵّهَ سَمِیعٌ بَصِیرٌ (المجادلهة: ١) واتە: ئەی ” موحەممەد ” ، بێ گومان خوا بیستی و وەریگرت وتووێژی ئەو ئافرەتەی كە گفتوگۆت لەگەڵدا دەكات دەربارەی هاوسەرەكەی، سكاڵای خۆیشی بۆ لای خوا دەبات خوایش گوێی لە گفتوگۆكەتان بوو، بەڕاستی خوا بیسەر و بینایە. ئەمە جگە لەوەی پێغەمبەری خوا -دروودی خوای لەسەر بێت- لە سەختترین كاتدا كە لەدوای مۆركردنی پەیمانی حودەیبییە ڕاوێژی بە (ئوم سەلەمە) ی خێزانی كرد. ئەویش ئەوە بوو، دوای ئەوەی بێباوەڕانی “مەككە” بە پێغەمبەریان -دروودی خوای لەسەر بێت- وت: نابێ ئەمساڵ بێیتە ناو مەككە و عومرە بكەی و ساڵی داهاتوو وەرە بۆ ئەنجامدانی عومرە. موسڵمانان زۆر دڵتەنگ و نیگەران ئەبن. پێغەمبەر -دروودی خوای لەسەر بێت- پێیان دەفەرموێت: هەستن سەرتان بتاش و حەیوانەكان بكوژنەوە و قوربانی بكەن. كەچی یەك سەحابی لەبەر بێتاقەتی و خەفەتخواردن لە بێباوەڕانی مەككە لەشوێنی خۆی هەڵناستێ. ئیتر پێغەمبەر -دروودی خوای لەسەر بێت- لای ئوم سەلەمەی خێزانی باسی ئەكا. .ئوم سەلەمەش ئەڵێ: ئەی پێغەمبەری خوا، تۆ سەرت بتاشە و قوربانییەكەش ئەنجام بدە، دڵنیام هەموویان كە تۆیان بینی خەریكی ئەم كارەی، ئەوا ئەوانیش سەریان دەتاشن و قوربانییەكانیشیان ئەكەن. ئیتر بەم جۆرە ئوم سەلەمە گرفتەكە چارەسەر دەكا .
هەركاتێك (فاطمە) ئەهات بۆ لای پێغەمبەر -دروودی خوای لەسەر بێت- ئەوا لەبەری هەڵدەستێتەوەو نێوچاوانی ماچ دەكات و لەشوێنی خۆی دای دەنیشێنی. ئەوە جگە لەوەی لەدوا ساتەكانی ژیانی لەحەجی ماڵئاوایی ئافرەتان لەبیرناكات و ئەفەرمووێت (اوصكم بانساء خیرا) وەسیەتتان پێ ئەكەم لەگەڵ ئافرەتەكان باشبن و ئاگاتان لێیان بێت و لەچەندان فەرموودەی تر بەگرینگیەوە باسی ئافرەتان دەكات.
ڕۆژێكیان ئەمیری ئیمانداران عومەر لە وتارەكەیدا وتی: كەس بۆی نییە مارەیی ئافرەت لەچل ئۆقیە زیاتر بكات، هەر كەسێ لەوە زیاتری وەرگرت بەشە زیادەكەی دەخەمە(بیت المال)ەوە. لە ناو قەڵەباڵغی مزگەوتو لەبەر دەم كۆڕی هاوەڵاندا ئافرەتێك هەڵدەستێو دەڵێ: ئەی عومەر ئەوە بە دەستی تۆ نییە ئافرەت چەنێ وەربگرێو چەنە وەرنەگرێت!! عومەر پرسی: بۆچی؟ ئافرەتەكە وتی: چونكە خوای گەورە فەرمویەتی: ( و اتَیْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنْطارًا فَلا تَأْخُذوا مِنْهُ شَیْئًا… ( النساء/ 20) ئەگەر مارەییەكی زۆرتان دابە هاوسەرەكەتان، نابێ هیچ شتێكی لێ بگێڕنەوەو لێی كەم بكەنەوە. عومەر پاش بیستنی یاسا قوڕئانیەكە فەرمووی: من بە هەڵەدا چوومو تۆ ڕاستت پێكا!!
دەربارەی ئەوەش كە گوایە دایكە حەوا زۆری لە ئادەم كرد تا بەری دارەكە بخۆن و ئەو گوناهەكەی بە ئادەم كرد؛ ئەوا قورئان بە هیچ شێوەیەك ئاوا باسی ناكات بەڵكوو ئاوا باسی ئەكات:
فَتَلقَّی ادَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلیْهِ إِنَّهُ هُۆ التَّۆّابُ الرَّحِیمُ (٣٧) (البقرة).. ئادەم لەلایەن پەروەردگارییەوە چەند وشە و نزایەكی وەرگرت -بەدڵ و بەكوڵ پاڕایەوە- خوای میهرەبانیش نزاكەی وەرگرت و لێی خۆشبوو، بەپێی ئەم ئایەتە ئادەم گوناهبارەكەیە نەك حەوا ، چونكە خوای گەورە ئەفەرموێ: نزاكەی ئادەمی وەرگرت و لێی خۆش بوو.
جگە لەوەی ئافرەتان لە ئیسلامدا خاوەن ماف و ئازادی زۆرن، هەروەها پێگە و ڕۆڵ و مەوقیعی گرینگیان هەبووە لە شارستانیەتی ئیسلامیدا. ئەوەتا “سەمرای كچی نوهەیكی ئەسەدی” ڕۆڵی موحتەسیبی بینیووە لەسەردەمی پێغەمبەرداو لەسەردەمی (عمری كوری خەتاب)یش، ئەو پۆستەی پێدراوەتەوە، شانبەشانی (شیفای كچی عبداللەی عەدەوی) لەسەر بازاری مەدینەدا، ڕوڵی چاودێری بازاریان بینیووەو كۆنترۆڵكردنی بازاریان پێ سپێردراوە، كاریان فرمانكردن بەچاكەو ڕێگرتن لەخراپەبووە، هەروەها چاودێری بازارو كێشانەو پێوانەو دانانی نرخ لە سەر كەلوپەلەكان و رێگریان دەكرد لەهەر زیادەی نرخێك لەسەر كەلوپەلەكان دابنرێت .
مێژوو پڕە لەئافرەتی ئازا لە شارستانیەتی ئیسلامیدا، كەناوبانگیان دەركردووە، لەوانە (نسیبەی كچی كعب) شارەزای هونەری شەڕو بەكارهێنانی شیرو هەڵگرتنی تیروكەوانی دەزانی، لەكاتی دامەزراندنی دەوڵەتی “ئومەوی”یش (جویرەی كچی ئەبوسفیان) بەشداری شەڕی كردووە لەگەڵ هاوسەرەكەیدا. چەندین ئافرەتی تر ڕوڵی دیاریان هەبووە لە دژی “خەواریج”ەكان، لەسەردەمی دەوڵەتی “ئومەوی” هەر لەو سەردەمەدا (لیلی الاخیلیە) شاعیرێكی بەتواناو پێشكەوتوو بووە. لە مجلس و كۆڕو كۆبوونەوەكاندا شیعریان وتووەو دەستڕەنگینی خۆیان سەلماندووە. هەروەها (عائیشەی كچی تەلحەی كوڕی عبداللە) زانیاری هەبووە دوربارەی ڕەگەزی عەرەب و ئەستێرەناسی، ئەستێرە ناسی لای ئافرەتان شتێكی تایبەت بووە لەو سەردەمه، لەلایەنی یاری كردن و ئەسپ سواری ئافرەتان بەشداربوون (عائیشەی كچی هشامی كوڕی عبدالملك) یەكێكبوو لەئافرەتە سوارچاكەكان، ئەسپێكی تایبەتی هەبوو، بۆ پێشبركێ كردن. زۆرن ئەو ئافرەتانەی كە لە مێژووی ئیسلامیدا ڕۆڵیان بینیووە و دەستڕەنگینی خۆیان سەلماندوە .
ئافرەت لەئیسلامدا مرۆڤەو خاوەن ماف و ئەركە, بێگومان ئەم ئەرك و مافانە بەستراونەتەوە بەسروشت وفیترەتی دروست بوونییەوە, بۆ نموونە ئەركی پیاو لە ژیاندا جیاوازە لە ئافرەت و تواناكانی پیاو جیایە لە تواناكانی ژن, ئەمەش مانای ئەوە ناگەیەنێ كە ئافرەت خاوەن توانا و لێهاتوویی نییە, بە پێچەوانەوە ئافرەت توانا و لێهاتوویی لە زۆر بواری دیكەدا هەیە كە پیاو نییەتی.
.
سەرچاوەكان:
1- د.ابراهیم تاهر محمود رباتی, تایبەتمەندیەكانی ئافرەت
2- د.علی جمعە محمد,ئافرەت لەشارستانیەتی ئیسلامی دا,وەرگێرانی,أمجد محمد زاهر
3- محمود طعمە حلبي , دیاری بوك و زاوا,وەرگێرانی ,شاهۆ عمر
4- لەنجە طلعت عبید ، لایەنی كۆمەڵایەتی دەوڵەتی ئومەوی ، توێژینەوەیەكی زانستی پێشكەش بە زانكۆی سەلاحەدین كراوە.
5- كێشەی ئافرەت و بزوتنەوەی ژنان لە نێوان وەهم و واقیعدا ، سالار حەمە علی مستەفا.
Check Also
شانەی کۆرپەلەی لەباربراو لەکام جۆری بابەتی جوانکاریدا بەکاردێت
بەشی دووەم و: شەهلا عومەر پێداچوونەوەی: د. بێخاڵ ئەبوبەکر بەکارهێنانی شانە کۆرپەلەییەکان لە بابەتەکانی جوانکاریی، …
Spot on with this write-up, I honestly feel this website needs much more attention. I’ll probably be back again to read through more, thanks for the information!
Wonderful website you have here but I was wanting to know if you knew of any discussion boards that cover the same topics talked about in this article? I’d really love to be a part of online community where I can get opinions from other knowledgeable individuals that share the same interest. If you have any recommendations, please let me know. Thank you!
Hey I know this is off topic but I was wondering if you knew of any widgets I could add to my blog that automatically tweet my newest twitter updates. I’ve been looking for a plug-in like this for quite some time and was hoping maybe you would have some experience with something like this. Please let me know if you run into anything. I truly enjoy reading your blog and I look forward to your new updates.
This is my first time visit at here and i am in fact happy to read all at one place.
Nice post. I used to be checking continuously this blog and I am inspired! Very useful information specially the ultimate part 🙂 I care for such info a lot. I used to be seeking this particular info for a long timelong time. Thank you and good luck.
It is appropriate time to make some plans for the future and it is time to be happy. I have read this post and if I could I wish to suggest you few interesting things or suggestions. Perhaps you could write next articles referring to this article. I wish to read more things about it!
This article offers clear idea in favor of the new users of blogging, that truly how to do blogging and site-building.
Выбрав услугу “автомойка самообслуживания под ключ”, инвестор получает полностью оснащенную и готовую к эксплуатации моечную станцию без необходимости заниматься её организацией самостоятельно.
Hey There. I found your blog the use of msn. This is a very well written article. I will be sure to bookmark it and come back to read more of your useful information. Thank you for the post. I will definitely comeback.
Spot on with this write-up, I absolutely believe this site needs a lot more attention. I’ll probably be back again to read more, thanks for the information!
Thank you, I have recently been searching for information approximately this topic for a while and yours is the best I have found out so far. However, what concerning the conclusion? Are you positive concerning the source?
This is very interesting, You are a very skilled blogger.
I have joined your feed and look forward to seeking more of
your great post. Also, I’ve shared your web site in my social
networks!
You could definitely see your expertise within the
work you write. The arena hopes for more
passionate writers like you who are not afraid to mention how they believe.
At all times follow your heart.
https://solo.to/kobet1
https://www.outlookindia.com/plugin-play/ED8590ED8590EBB2B3-EB8F99EC9DBC-EC8694EBA3A8EC8598-EBA994EC9DB4ECA080EC82ACEC9DB4ED8AB8-EBAAA8EC9584EBB3B4EAB8B0
https://it.mailroom.co.kr/bbs/board.php?bo_table=free&wr_id=61131
http://www.notreville.co.kr/bbs/board.php?bo_table=free&wr_id=92271
http://www.hdfeed.co.kr/bbs/board.php?bo_table=04_02&wr_id=220788
https://kdtf.kr/bbs/board.php?bo_table=board03&wr_id=307495
http://sbj.kr/g5/bbs/board.php?bo_table=free&wr_id=482610
http://xn--nh-q79i86f7v0c.com/bbs/board.php?bo_table=free&wr_id=488159
In fact no matter if someone doesn’t understand after that its up to
other visitors that they will help, so here it occurs.
Currently it looks like WordPress is the top blogging platform available right now.
(from what I’ve read) Is that what you’re using on your blog?
Have you ever thought about adding a little bit more than just your articles?
I mean, what you say is fundamental and all. But just imagine if you added some great
visuals or videos to give your posts more, “pop”! Your
content is excellent but with images and videos, this website could definitely be one of the most beneficial
in its niche. Excellent blog!
Thanks very interesting blog!
constantly i used to read smaller content which also clear their
motive, and that is also happening with this post which I am reading now.
Good day! Do you use Twitter? I’d like to follow you if that would be
ok. I’m undoubtedly enjoying your blog and look forward
to new updates.
What i do not understood is in truth how you’re not really much more
smartly-preferred than you may be right now.
You’re so intelligent. You realize therefore considerably
in relation to this matter, made me for my part believe it from a lot of varied angles.
Its like men and women don’t seem to be interested except it’s one thing
to do with Lady gaga! Your individual stuffs outstanding.
Always care for it up!
Admiring the time and effort you put into your website and in depth information you
present. It’s great to come across a blog every once in a while that isn’t the same outdated rehashed information. Great read!
I’ve bookmarked your site and I’m including your RSS feeds to my Google
account.
I need to to thank you for this fantastic read!! I
certainly enjoyed every little bit of it. I have got you bookmarked to check out new stuff you post…
Can you tell us more about this? I’d care to find out more
details.
Hi there are using WordPress for your blog platform?
I’m new to the blog world but I’m trying to get
started and set up my own. Do you require any coding
knowledge to make your own blog? Any help would be really appreciated!
Greetings! Very helpful advice in this particular article!
It’s the little changes that make the most significant
changes. Thanks a lot for sharing!
When some one searches for his vital thing, so he/she desires to be available that in detail, thus that thing is maintained over here.
Hello, i believe that i saw you visited my site
so i got here to go back the want?.I am attempting to
to find things to improve my site!I guess its good enough to make use of a few of
your ideas!!
Hello it’s me, I am also visiting this website daily, this website
is actually pleasant and the visitors are genuinely sharing fastidious thoughts.
This is the right web site for everyone who wishes to understand this topic.
You know so much its almost hard to argue with you (not that I actually will need to…HaHa).
You certainly put a new spin on a topic that’s been written about for ages.
Excellent stuff, just excellent!
bookmarked!!, I really like your site!
Hi! I know this is somewhat off-topic but I needed to ask.
Does managing a well-established website like yours take a large amount of work?
I’m brand new to running a blog but I do write in my
journal everyday. I’d like to start a blog so I can share
my personal experience and feelings online. Please let me know if you have
any ideas or tips for brand new aspiring blog owners. Appreciate it!
Hi there to every body, it’s my first go to see of this blog; this
weblog includes amazing and truly good data for readers.
Yes! Finally something about naga169.
I like the helpful info you provide in your articles.
I will bookmark your blog and check again here regularly.
I am quite sure I’ll learn a lot of new stuff right
here! Best of luck for the next!
It’s wonderful that you are getting thoughts from this piece
of writing as well as from our argument made here.
I am no longer certain the place you are getting your information, but good topic.
I needs to spend some time learning much more or understanding more.
Thanks for excellent information I used to be on the lookout for this info for my mission.
I’m not that much of a online reader to be honest but your sites really nice, keep it up!
I’ll go ahead and bookmark your website to come back down the road.
All the best
I like reading a post that can make people think.
Also, thank you for allowing me to comment!
When I originally left a comment I appear
to have clicked on the -Notify me when new comments are added- checkbox
and from now on every time a comment is added I recieve
four emails with the same comment. Is there a means you
are able to remove me from that service? Thanks!
I savour, cause I found exactly what I was looking for.
You have ended my four day long hunt! God
Bless you man. Have a nice day. Bye
Excellent post. I’m going through a few of these issues as well..
It’s going to be ending of mine day, except before
finish I am reading this wonderful paragraph to improve my knowledge.
http://www.jejupetrol.org/bbs/board.php?bo_table=free&wr_id=54518
I know this if off topic but I’m looking into starting my own blog and was curious what all is required to get
set up? I’m assuming having a blog like yours would cost a pretty penny?
I’m not very web savvy so I’m not 100% sure. Any tips or advice would be greatly appreciated.
Cheers
Amazing! Its genuinely remarkable post, I have got much clear idea concerning from this
post.
Pretty nice post. I just stumbled upon your weblog and wanted to
say that I have truly enjoyed browsing your weblog posts.
After all I will be subscribing for your rss feed and I am hoping you write once more soon!
Hi there, I enjoy reading through your article.
I like to write a little comment to support you.
I’m not sure exactly why but this weblog is loading very slow
for me. Is anyone else having this issue or is it a issue
on my end? I’ll check back later on and see if the problem still exists.
Pretty section of content. I just stumbled upon your site
and in accession capital to assert that I
get in fact enjoyed account your blog posts. Anyway I will be
subscribing to your augment and even I achievement you access consistently rapidly.
Hi there, all is going perfectly here and ofcourse every one is sharing information, that’s in fact excellent, keep up writing.