كاركردنی ژنان لە ڕوانگەی ئیسلامەوە

د. ئاراس محەمەد سالح،
كار و كردەوەی چاك، فەلسەفەی دروستكردنی مرۆڤە بەبێ جیاوازی ڕەگەزی، هەردوو ڕەگەزی نێر و مێ وەك یەك فەرمان پێكراون كاری چاك ئەنجامبدەن، كردەوە چاكەكان هەندێكیان پەیوەندی تاكەكەسین لە نێوان خواو بەندەكانیدا وەك پەرستشەكان، ئەوە هەموو موسڵمانێك واجبە لەسەری ئەنجامیان بدات، بەشی دووەمی كردەوە چاكەكان بۆ سودی گشتیەو ئەركی هەموو موسڵمانێكە ئەنجامیان بدات، وەك دادگەری و دژایەتی ستەم و ئاوەدانكردنەوەی سەرزەوی و بڵاوكردنەوەی ئاكارو ڕەوشتی چاكەخوازی، هیچ یەكێك لەم كارانە تایبەت نین تەنها بە یەك ڕەگەزەوەو ئەو جیاكاریانە نەكراوەو هەموو موسڵمانێك دەبێت ئەنجامیان بدات و كەمتەرخەمی نەكات لە ئاستیاندا.
لە ئەنجامدانی كاری چاكەدا باس لە ڕەگەزی مرۆڤ نەكراوە، بەڵكو ئەوەی قورئان جەختی لێدەكاتەوە ئەنجامدانی كاری چاكە، مەرجی پاداشتی ڕۆژی دوایی تەنها ئیمانە، بەڵام لە دنیادا هەموو كەس پاداشتی كارە چاكەكانی وەردەگرێت، قورئانی پیرۆز دەفەموێت: (من عمل صالحا من ذكر او انثی وهو مؤمن فلنحیینه حیاة طیبە ولنجزینهم اجرهم باحسن ماكانوا یعملون)، النحل: 97. واتە: هەر كەسێك كارێكی چاك بكات لە پیاوان و ژنان، ئەو كەسە بڕوادار بێت، ئێمە ژیانێكی شایستەی پێدەبەخشین، هەروەها پاداشتی ئەدەینەوە بە باشتر لەوەی كردوویەتی.
ئەوەی تێبینی دەكرێت لەباسی كاری چاكەدا هیچ ڕەگەزێك زیادەی بەسەر ئەوەی تردا نیە، هەردوو ڕەگەز وەك یەك دەبێت كاری چاكە ئەنجام بدەن، پاداشتیشیان وەكو یەكە و هیچ زیادەو تایبەتمەندێتییەك نیە بۆ لایەك، هەروەها تەنها ڕەگەزێك داوای لێنەكراوە بۆ كاری باش ئەوی تر سەیركەربێت، بەڵكو هەردوو ڕەگەز یەكسانن لە گوتارە قورئانیەكەدا.
بوونی هەردوو ڕەگەزی نێر و مێ لە مرۆڤ و هەموو دروستكراوەكانی تری خوای گەورەدا بۆ دژایەتی یەكتری، یان هاوڵاتی و ڕەگەزی پلە یەك و پلە دوو نیە، بەڵكو بوونێكی تەواوكارییە، بۆ ئەوەی ژیان و ژیار بەردەوام بێت خوای گەورە هەردوو ڕەگەزی نێرو مێ دروستكردووە، ئەگەر هەردولاش یەك كار و تایبەتمەندیان هەبوایە هیچ حیكمەتێك لە بوونی دوو ڕەگەزدا نەدەبوو، بەڵكو دەبێت تایبەتمەندی و توانا و خواست و بۆچوونی جیاوازیان هەبێت، لەدەرەوەی زۆر لە خۆكردن و خۆخەڵەتاندن و موجامەلەی ئەو واقیعەی هەیە، توانا و حەز و خواست و خولیای پیاو و ژن جیاوازن، ئەوەندەی پیاوان بۆ كارە قورسەكانی وەك بەردكاری و حەماڵی و بیناسازی گونجاوە ڕەنگە ئەو كارانە بۆ خانمان زۆر قورس بێت ئەگەر نەڵێین گونجاو نیە، لە هەمانكاتدا ئەوەندەی خانمان گونجاون بۆ بوارەكانی پەروەردە و بوارەكانی تەندروستی و دەستڕەنگینی لە ماڵ و هونەری نەخشاندندا ڕەنگە پیاوان لەو بوارانەدا ئەوەندەی خانمان پشوو درێژ و بە حەوسەڵەو داهێنەر نەبن.
كاركردنی ژنان لە هەموو بوارە گشتیەكاندا هیچ ڕێگریەكی نیە لە ڕوانگەی ئیسلامەوە، بەڵام دەبێت بەپێی ڕێنومایی و بنەماكانی ئیسلام بێت، ئیسلام هەموو موسڵمانێك هاندەدات كاری چاك بكات وڵات ئاوەدان بكاتەوەو لە دنیادا ژیانێكی شایستەو لە قیامەتیشدا پاداشتی كارەكەی وەردەگرێت، ژنان دەتوانن لە هەموو بوارەكاندا كاری چاك بكەن تواناكانیان بخەنەكار بۆ ئەوەی وڵاتەكەیان پێشبخەن و ژیانێكی باشتر دەستەبەر بكەن، ئەوانیش وەك پیاوان داوایان لێكراوە كار بكەن.
لە ئیسلامدا ژنان دەتوانن لە هەموو بوارەكاندا ڕۆڵی خۆیان ببینن و پۆستەكان وەربگرن، تەنانەت پۆستی سەرۆكی وڵاتیش، هیچ دەقێكی ڕاشكاو نیە ڕێگری بكات لە ژنان نەچنە ئەو پۆستەوە، بەڵكو ئەو بابەتە بابەتێكی خیلافیە لە نێوان زانایانی فیقهدا، بەڵام نابێت ژنان لە پۆستە كارگێڕی و باڵاكاندا دابنرێن لەبەر ئەوەی ئافرەتن، بەڵكو دەبێت بەپێی توانا و لێوەشاوەیی بێت، چونكە لە ڕۆژگاری ئەمڕۆدا زۆرجار خانمان پۆستە حكومی و حیزبییەكان وەردەگرن بۆ ئەوەی بڵێن فڵان حیزب پێشكەوتووەو ئافرەتی بردوەتە پۆستی باڵاوە، هەر ئەمەیش وایكردووە هەندێجار كەسانی كەم توانا پۆستێك وەردەگرن و ناتوانن ئەركەكانیان ئەنجام بدەن و دەبنە بار بەسەر خۆیان و ئافرەتانەوە.
كاركردنی ژنان لە ناوەندە خزمەتگوزاری و كارگێڕیەكانی هەر وڵاتێكدا دەستی كار زیاتر دەكات و كاروباری وڵات دەباتە پێشەوە، لە ڕۆژگاری ئەمڕۆدا لە هەرێمی كوردستاندا لە بوارەكانی پەروەردە و تەندروستی و ڕۆشنبیری و سیاسی و كۆمەڵاتیدا دەستی كاری خانمان ڕۆڵی كارا و كاریگەریان هەیە لە خزمەتكردن لەو بوارانەدا، بە تایبەتی لە بواری پەروەردەدا ڕەنگە ژمارەی مامۆستای ژن زیاتر بێت لە پیاو، لە بوارێكی گرنگی وەك پەروەردەدا خزمەتی زۆر گەورەی ئەو بوارە دەكەن، بێگومان ئەو پانتاییە زۆرەی لەو ناوەندەدا خانمان خزمەتی تێدا دەكەن، ئەگەر ئەوان پڕی نەكەنەوە بۆشاییەكی گەورە لەو بوارەدا دروست دەبوو، ئەمە جگە لە بوارەكانی تر كە ژنان ڕۆڵی گەورەویان هەیە.
هەروەها كاركردنی ژنان ڕۆڵی گەورەی هەیە لە گەشەپێدانی ئابوری خێزان، لە ڕۆژگاری ئەمڕۆدا كە خەرجی خێزان زۆرە و پێداویستیەكانی ژیان فراوانن، ئەگەر هەردوولا ژن و پیاو كار نەكەن زۆر زەحمەتە ئەو خێزانە بە تەنها كاری یەكلا بتوانن پێویستیەكانی ژیانی ڕۆژانەیان دابین بكەن، هەروەها بەكاری هەردوولا دەتوانن توانای ئابوری و دارایی خێزانەكەیان بۆ ئاستێكی باشتر بەرز بكەنەوە.
گومانی تێدا نیە كە لەم سەردەمەدا دەیان خێزان هەیە كە ژیان و گوزەرانیان لە ڕێگەی كاری خانمانەوە دەگوزەرێت و بەهەر هۆیەك بێت دەستی كاری پیاویان نیە، ژنان بەو توانا زانستی و پەروەردەیی و كارگێڕیانەی هەیانە دەتوانن ببنە كەسێكی بەرهەمهێن و ژیانی خۆیان و خێزانەكەیان دابین بكەن و بە ژیانێكی سەربەرزانە بژین، هەموو ئەمانە ئیسلام پشتگیری دەكات و لە دنیادا ژیانی شایستەیان پێدەبەخشێت و لە قیامەتیشدا خوای گەورە پاداشتی كارەكانیان دەداتەوە.
ئافرەتانیش وەك پیاوان فەرمانیان پێكراوە بە بەجێهێنانی زەكات و حەج و خێركردن و هەموو ئەو كردەوە چاكانەی بە دارایی و سامان جێبەجێ دەكرێن و دەستەبەر دەبن، ئەگەر ژن كار نەكات و نەبێتە كەسێكی بەرهەمهێن لەناو كۆمەڵدا چۆن بتوانێت ئەو ئەركانە ڕاپەڕێنێ‌، لە بەرامبەردا لە ئەنجامدانی زۆر ئەركی ئیسلام و كاری چاك بێبەش دەبێت، ئیسلام لە ئەنجامدانی كاری چاك و پڕكردنەوەی پۆستەكاندا باسی ڕەگەز ناكات، بەڵكو باسی توانا و لێوەشاوەی دەكات، پێویستە ئەو كەسەی ئەركێكی گشتی یان تایبەتی پێ دەسپێرێت خاوەنی توانا و لە ئاستی ئەو كارەدا بێت، بۆ ئەوەی كۆمەڵ هەمووی باجی قورسی كە توانایی و نەزانی ئەو نەدات و وڵات توشی كێشە و داڕوخان نەبێت.
زۆرێك لە كێشەكانی وڵاتە ئیسلامیەكان لە ڕووی كار و كارگێڕیەوە كەم توانایی و دەست پیسی و هەست نەكردنە بە بەرپرسیاری، زۆرێك لە پۆستەكان لەسەر بنەمای خزمایەتی و لایەنگیری (مەحسوبیەت و مەنسوبیەت) پڕ دەكرێتەوە، كێشەكە ئەوە نیە كام ڕەگەز لەو پۆستەدایە، دانانی كەسانی نەشیاو و كەم توانا و ئەزمون دەیان كێشەی بۆ هاوڵاتی و وڵات دروستكردووە، لەبەر خاتری كەس و لایەنێك وڵاتێك توشی قەیرانی گەورە كراوە، كە هەموو ئەمانە پێچەوانەی بنەماكانی ئیسلامە، بە داخەوە هەندێ واعیز و زانایی ئاینی ئەوەندە باسی ئەوە دەكەن بەبێ بەڵگە و نەزانی كە نابێت ئافرەت بێتە دەرەوەو كار بكات و شۆفێری بێت، باس لە نادروستی ئەو سیستمە گەندەڵ و داڕزاوە ناكەن كە بەهۆی دەسەڵاتداری نەخوێندەوارو كاربەدەستی گەندەڵ و نەزانەوە وڵاتیان تووشی دەیان كێشەو قەیرانی ئابوری كارگێڕی و سیاسی بووەتەوە، بەردەوام وڵات لە پاشەكشەی ئابوری و ڕۆشنبیری و هەموو بوارەكانی تری ژیاندایە.