فاطمە عەلی
کاریگەری سۆشیال میدیا لەسەر تاک و کۆمەڵگە قووڵ و فرەلایەنە، کاریگەری لەسەر لایەنە جۆراوجۆرەکانی ژیان هەیە، چ بە شێوەیەکی ئەرێنی و چ نەرێنی. لێرەدا بەشێک لەم کاریگەریانە دەخەینەڕوو:
١-کاریگەری ئەرێنی
پەیوەندی: سۆشیال میدیا وا لە مرۆڤەکان دەکات بەبێ گوێدانە مەودای جوگرافی لە پەیوەندی بەردەوامدا بمێننەوە، ئەمەش ڕێگە بە پەیوەندی ئاسان و هاوبەشکردنی بیرۆکە و پاراستنی پەیوەندییەکان دەدات. هەروەها مرۆڤەکان دەتوانن پەیوەندییان هەبێت بە هاوڕێ یان دۆست و ئەندامانی خێزانەکانیان کە لەمێژە لێیان دورن.
دەستڕاگەیشتن بە زانیاری: پلاتفۆرمی سۆشیال میدیا دەستڕاگەیشتنێکی خێرا بە هەواڵ، ناوەڕۆکی پەروەردەیی و دیدگا جۆراوجۆرەکان دابین دەکات. یارمەتی خەڵک دەدات کە ئاگاداری ڕووداو و ڕەوت و دەرفەتە جیهانییەکان بن، وەکو دەرفەتی کار یان چالاکییە خۆبەخشییەکان.
پشتگیری و بنیاتنانی کۆمەڵگە: سۆشیال میدیا ئاسانکاری دەکات بۆ دروستکردنی کۆمەڵگەی ئۆنلاین، کە کەسانی خاوەن ئارەزوو، خولیا، یان ئەزموونی هاوشێوە دەتوانن کارلێک بکەن و پشتگیری یەکتر بکەن. دەتوانێت بە تایبەتی بۆ ئەو کەسانە بەنرخ بێت کە نەخۆشی دەگمەنیان هەیە، ململانێی تەندروستی دەروونییان هەیە، یان خولیای تایبەتیان هەیە، ئەمەش هەستکردن بە سەربەخۆیی زیاتر دەکات.
بازرگانی و بەبازاڕکردن: سۆشیال میدیا شۆڕشێکی گەورەی لە چۆنیەتی کارلێکی بازرگانی لەگەڵ کڕیارەکاندا کردووە، ئەمەش ڕێگە بە فیدباکێکی ڕاستەوخۆ و بانگەشە و ڕیکلامی ئامانجدار دەدات. هەروەها بزنسە بچووکەکان دەتوانن پلاتفۆرمە کۆمەڵایەتییەکان بەکاربهێنن بۆ بەبازاڕکردنی کاریگەر.
٢- کاریگەری نەرێنی
کێشەکانی تەندروستی دەروونی: زۆر بەکارهێنان یان بەکارهێنانی زیانبەخشی سۆشیال میدیا سەرچاوەی چەندین کێشەی تەندروستی دەروونییە، لەوانە دڵەڕاوکێ و خەمۆکی و کەمبوونەوەی شانازی و متمانە بەخۆبون. بەراوردکردنی خۆت بەو ژیانە زۆرجار ئایدیاڵییانەی کە لەلایەن کەسانی دیکەوە لە سۆشیال میدیادا پێشکەش دەکرێن، دەتوانێت ببێتە هۆی هەستکردن بە ناتەواوی.
ئالوودەبوون و بەفیڕۆدانی کات: سۆشیال میدیا دەتوانێت ببێتەهۆی ئالوودەبوون، بەکارهێنەران چەندین کاتژمێر بەسەر دەبەن بۆ سەیرکردنی ریل و هاتنەخوارەوە بە ناو ڤیدیۆو پۆستەکانی سۆشیاڵ میدیادا، ئەمەش ڕەنگە ببێتە هۆی کەمبوونەوەی بەرهەمهێنان و کارلێکی کۆمەڵایەتی لەگەڵ جیهانی ڕاستەقینە. ئەمەش دەتوانێت کاریگەری لەسەر هەردوو لایەنی دەروونی و پەیوەندییەکان هەبێت.
هێرشی ئەلیکترۆنی و هەراسانکردن: پلاتفۆرمی سۆشیال میدیا دەتوانن ببنە شوێنی هێرشی ئەلیکترۆنی، هەراسانکردن و سوکایەتی پێکردنی ئۆنلاین. ڕەنگە ئەو نادیاربوونەی کە ئینتەرنێت دابینی دەکات، خەڵک بوێر بکات بۆ بەشداریکردن لە ڕەفتارە نەرێنییەکان، کە دەتوانێت کاریگەری دەروونی و سۆزداری جددی لەسەر قوربانییەکان هەبێت.
بڵاوبوونەوەی زانیاری هەڵە: زانیاری ناڕاست دەتوانێت بە خێرایی لە سۆشیال میدیادا بڵاوبێتەوە، بەتایبەتی لە ڕێگەی پۆستی ناڕاست یان مانشێتی چەواشەکارانە. ئەمەش دەتوانێت ببێتە هۆی سەرلێشێواوی و زانیاری هەڵە و تەنانەت زیانیش، بەتایبەتی لە بوارە هەستیارەکانی وەک تەندروستی یان سیاسەتدا.
نیگەرانییەکانی پاراستنی نهێنی: زۆرجار پلاتفۆرمی سۆشیال میدیا بڕێکی زۆر لە زانیاری کەسی لە بەکارهێنەران کۆدەکەنەوە، ئەمەش نیگەرانییەکان سەبارەت بە پاراستنی نهێنی و ئاسایشی زانیارییەکان دروست دەکات. لەوانەیە خەڵک بەبێ ئەوەی بزانن زانیاری زۆر هاوبەش بکەن، کە دەتوانرێت لەلایەن ناوەندە زیانبەخشەکانەوە بقۆزرێتەوە یان تەنانەت لەلایەن خودی پلاتفۆرمەکانەوە خراپ بەکاربهێنرێت.
کاریگەرییە کۆمەڵایەتییەکانی سۆشیاڵ میدیا
کاریگەری کولتووری: سۆشیال میدیا بووەتە ئامرازێکی بەرچاو لە داڕشتنی ڕەوتە کولتوورییەکان و کاریگەری لەسەر مۆدە و کات بەسەربردن و تەنانەت بزووتنەوە سیاسییەکان. دەنگی کاریگەرەکان و چالاکوانان و کەسایەتییە ناودارەکان گەورەتر دەکات.
چالاکیی سیاسی و کۆمەڵایەتی: پلاتفۆرمەکانی وەک تویتەر، فەیسبووک و ئینستاگرام وەک ئامرازێکی بەهێز بۆ هەڵمەتە سیاسییەکان و بزووتنەوەکانی دادپەروەری کۆمەڵایەتی بەکارهێنراون، بۆ نموونە هاشتاگی ( #MeToo)یان ژیانی ڕەشپێستەکان گرنگە. ئەم پلاتفۆرمانە ڕێگە بە خەڵک دەدەن بە خێرایی کۆببنەوە و هۆشیاری بەرز بکەنەوە و داکۆکی لە گۆڕانکاری بکەن.
کاریگەری لەسەر گەشەپێدانی گەنجان: گەنجان بە تایبەتی لە ژێر کاریگەری سۆشیال میدیادان، چونکە ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە داڕشتنی وێنەی خۆیان و کارلێکە کۆمەڵایەتییەکان و جیهانبینییان. بەرکەوتنی بەردەوام بە فشاری هاوڕێیان و ڕەوتەکان و بەراوردکارییە کۆمەڵایەتییەکان دەتوانێت کاریگەرییەکی بەردەوامی لەسەر گەشەسەندنی سۆزداری و کۆمەڵایەتییان هەبێت.
کاریگەرییە درێژخایەنەکانی سۆشیاڵ میدیا
کاریگەرییە درێژخایەنەکانی سۆشیال میدیا لەسەر کۆمەڵگە هێشتا لێکۆڵینەوەیان لەسەر دەکرێت، بەڵام ڕەوتەکان گۆڕانکاری لە چۆنیەتی پەیوەندیکردنی خەڵک و کارکردن و بەشداریکردن لە ئەرکە مەدەنییەکان نیشان دەدەن.
لەوانەیە بۆ ساڵانی داهاتوو سۆشیاڵ میدیا بەردەوام بێت لە داڕشتنی کارلێکە کۆمەڵایەتییەکان و ئابووری و تەنانەت تەندروستی دەروونیشمان، ئەمەش بەندە بەوەوە کە کۆمەڵگە چۆن خۆی لەگەڵ ئەم گۆڕانکاریانەدا دەگونجێنێت.
بە کورتی، لە کاتێکدا سۆشیال میدیا کاریگەری ئەرێنی حاشا هەڵنەگری هەیە، بەڵام مەترسی و تەحەددیاتی لەگەڵدایە کە پێویستە لە هەردوو ئاستی تاک و کۆمەڵگەدا چارەسەر بکرێن. دۆزینەوەی هاوسەنگی لە نێوان سوودەکانی و زیانەکانی زۆر گرنگە بۆ پاراستنی خۆشگوزەرانی لە سەردەمی دیجیتاڵیدا.
