ئا:ڕۆشناصاڵح
ئامرازێكی ئاسانكەر و كەم مەسروف وڕێگای دوور نزیك كەرەوەن
لەسەرەتای دروست بوونیەوە تا ئێستا زۆر گۆرانكاری لە قەبارە و جۆر وكوالێتیاندا كراوە و ڕۆژانە ڕێژەی بەكاربەرانیان ڕوو لەزیاد بوونە،هاوڵاتیان لەوڵاتە تازە پێگەشتوەكان كاتێكی زۆریان بە دیار سۆشیاڵ میدیاوە بەسەردەچێ هەندێ كات تا ئاستی ئالودەبوون دەڕوات.
وەك بەكاربەر تائێستا ئەو پرسیارەتان لە خۆتان كردووە ئایا
كۆمپانیا گەورەكانی بواری دیجیتاڵی و ئاپەكانیان و وەشانە نوێكانیان لەگەڵ پێشكەشكردنی
هەر خزمەتگوزاریەكدا چ قازانجێك دەكەن؟
هاوكات ئەوەی جێی تێڕامان و پرسیارەئایا تاچەند بۆ بەكارهێنەرانیان سەلامەتن؟
ئایا
لە هیچ كاتێكدا دەبنە مەترسی بۆ بەكارهێنەرانیان؟
ڕێكارەكانی سەلامەتی دیجیتاڵی چین ؟
ئەم پرسیارانە و كۆمەڵێ پرسیاری تر ئاراستەی
(بەڕێز كاك ئاسۆ وەهاب)
ئەندامی بۆردی تۆڕی عێراقی بۆ مافە دیجیتاڵییەکان و ڕاهێنەر لەبواری سەلامەتی جەستەیی و دیجیتاڵی دەكەین؟
مەبەست لە سەلامەتی دیجیتاڵێ چییە؟
خەیاڵ بکە خەزنێکە بۆ ژیانی دیجیتاڵیت، ئەوە ئاسایشی دیجیتاڵییە! زانیارییە ئۆنلاینەکانت (وشەی نهێنی، ئەکاونت)، ئامێرەکانت (کۆمپیوتەر، مۆبایل) و ناسنامەکەت لە کەسە خراپەکان دەپارێزێت کە هەوڵی دزین، زیانگەیاندن، یان خراپ بەکارهێنانیان دەدەن. بیر لە وشەی نهێنی بەهێز و قەڵغانی نەرمەکاڵا و ڕێکخستنەکانی پاراستنی نهێنی و وریابوون لە ڕێگەی ئۆنلاینەوە بکەرەوە. وەک ئەوە وایە دەرگاکانت قوفڵ بکەیت، بەڵام بۆ جیهانی دیجیتاڵی، زانیاریەکانت بە سەلامەتی و تۆ لە ژێر کۆنتڕۆڵدا بهێڵیتەوە.
كەسێك بیەوێت زانیاری لە بارەی سەلامەتی دیجیتاڵێ دەست بكەوێ، ئەبێت سود لە چ سەرچاوەیەك وەربگرێت؟
بە زمانی بیانی سەرچاوە گەلێکی زۆر هەن کە کەسەکان ئەوانەی شارەزای زمانەکانی ترن دەتوانن سوودی لێببینن، بۆ کورد زمانێک ئەمەیان جیاوازەو سەرچاوەکان کەمن بەڵام دەتوانن سوود لە بڵاوکراوەو بابەتەکانی پرۆژەی سایبەر cyber kurds ببینن چ لەسەر ماڵپەڕە فەرەمییەکەیان و چ لەسەر بلۆگ و سۆشیاڵ میدیای پرۆژەکە.
كێن ئەوانەی ئەبێت هەنگاوەكانی سەلامەتی دیجیتاڵێ پەیڕەوبكەن؟
هەموو کەسێک کە ئامێرێکی دیجیتاڵی بەکار دەهێنێت، ئیدی ئامێرەکە بەسترابێتەوە بە هێڵی ئینتەرنتەوە یان نا .
- بۆچی ئەبێت سەلامەتی دیجیتاڵێ پەیڕەوبكەین؟
ژیانی دیجیتاڵی خۆت وەک ماڵەکەت وێنا بکە. هەروەک چۆن دەرگاکان قوفڵ دەکەیت و خۆت لە کارەکتەرە سێبەرەکان بەدوور دەگریت، سەلامەتی دیجیتاڵیش بە پارێزراوی دەتپارێزێت. لێرەدا بۆچی گرنگە:
پاراستنی نهێنی: ئەکاونتە پارێزراوەکان و وشەی نهێنی بەهێز زانیارییە کەسییەکانتان لە چاوی چاودێر دەپارێزن، ڕێگری لە دزینی ناسنامە و هەراسانکردنی ئۆنلاین دەکەن.
ئاسایشی دارایی: پارێزبەندییەکانی وەک فایروێڵ و چوونەژوورەوە بەدوو هەنگاو ڕێگری لە هاکەرەکان دەکەن لە دزینی پارەکەت یان زانیارییە داراییەکانت.
ئارامی دەروونی: زانینی پارێزراوی ئامێرەکانت و زانیاریەکانت فشاری دەروونی کەمدەکاتەوە و بەهێزت دەکات بۆ ئەوەی بە متمانەوە بە جیهانی دیجیتاڵیدا بگەڕێیت.
کەمترین تێکچوون: بەرگری بەهێز ڕێگری دەکات لە هێرشی بەرنامە زیانبەخشەکان کە دەتوانێت زیان بە ئامێرەکانت بگەیەنێت و کارەکەت یان ژیانی کەسیت تێکبدات.
وەبەرهێنان لە سەلامەتی دیجیتاڵیدا تەنها دوورکەوتنەوە نییە لە کێشە، بەڵکو گەشەکردنە لە جیهانی ئۆنلاین بە ئارامی دەروونی و کۆنترۆڵکردنەوە. ئەركی كێییە زانیاری لە بارەیسەلامەتی دیجیتاڵێ بە هاوڵاتیان بگەیەنێت؟
بەرپرسیارێتی پەروەردەی ئاسایشی دیجیتاڵی کردەوەیەکی تاکەکەسی نییە، بەڵکو قۆناغێکی هاوبەشەو تیایدا ئەمانەی خوارەوە هەموویان بەشدارن:
حکومەتەکان: ئەرکی پاراستنی هاوڵاتیانیان لەسەر شانە و لە دونیای ئەمڕۆشدا ئەوە مەترسییە دیجیتاڵییەکان دەگرێتەوە. دەتوانن کەمپەین دروست بکەن، پارە بۆ بەرنامە پەروەردەییەکان دابین بکەن و ڕێسا بۆ ئەو کۆمپانیایانە دابنێن کە مامەڵە لەگەڵ زانیارییە کەسییەکان دەکەن.
کۆمپانیا تەکنەلۆژییەکان: وەک دروستکەرانی ئامرازە دیجیتاڵییەکانمان، بەرپرسیارێتی دروستکردنی تایبەتمەندی ئاسایشیان هەیە، ڕێکخستنی ڕوونی نهێنی پێشکەش بکەن، و بەکارهێنەران پەروەردە بکەن دەربارەی پراکتیزە سەلامەتەکان.
دامەزراوە پەروەردەییەکان: چەسپاندنی خوێندەواری دیجیتاڵی لە مەنهەجەکاندا منداڵان و گەنجانی پێگەیشتوو لە تەمەنێکی بچووکەوە بە زانیارییە بنەڕەتییەکان تەیار دەکات.
تاکەکان: لە کۆتاییدا ئێمە ڕەفتار و زانیارییەکانی ئۆنلاینمان کۆنتڕۆڵ دەکەین. ئاگاداربوون، بەکارهێنانی وشەی نهێنی بەهێز و پراکتیزەکردنی وریایی بۆ خۆپاراستن زۆر گرنگە.
لە کۆتاییدا، بنیاتنانی جیهانێکی دیجیتاڵی سەلامەتتر پێویستی بە هاوکاری هەیە.
پێویستە هەموو یاریزانەکان پێکەوە کاربکەن بۆ دابینکردنی سەرچاوە و هۆشیارکردنەوە و بەهێزکردنی هاوڵاتیان بۆ ئەوەی ببنە هاوڵاتی دیجیتاڵی بەرپرسیار.
- ئەو گرفتانە چین بەهۆی پەیڕەو نەكردنیسەلامەتی دیجیتاڵێ تاك ئەگەری هەیە بۆی پێشبێت؟
وەرنەگرتنی ئاسایشی دیجیتاڵی بە جددی دەتوانێت وێرانکاری بەسەر ژیانی ئۆنلاینەکەتدا بهێنێت، بۆ نموونە:
دزینی ناسنامە: وشەی نهێنی لاواز یان ئامێرە ناپارێزراوەکان دەتوانن زانیارییە کەسییەکانتان ئاشکرا بکەن، کە دەبێتە هۆی دزراوی ناسنامە و ساختەکاری دارایی و تەنانەت ڕەشبگیری.
پێشێلکردنی داتا: کلیککردن لەسەر بەستەرە گوماناوییەکان یان پشتگوێخستنی نوێکارییەکان، بەرەوڕووی بەرنامە زیانبەخشەکان و ڤایرۆسەکان دەهێڵێتەوە، کە ئەگەری هەیە زیان بە داتا هەستیارەکانی وەک وێنە، نامە و بەڵگەنامەکان بگەیەنێت.
زیانی دارایی: هاکەرەکان دەتوانن بۆشاییە ئەمنییەکان بقۆزنەوە بۆ ئەوەی ڕاستەوخۆ پارەکەت بدزن یان زانیارییەکانتان بۆ مامەڵەی ساختە بەکاربهێنن.
داگیرکردنی نهێنی: پڕۆفایلی نەپارێزراو و زیادەڕۆیی لە هاوبەشکردندا دەتوانێت ژیانی کەسی تۆ بخاتە بەردەم سەرنجی نەخوازراو، جیاکاری، یان تەنانەت داوێنپیسی.
زیانگەیاندن بە ناوبانگ: فێڵکردن لە ڕێگەی ئۆنلاینەوە یان پێشێلکردنی زانیارییەکان دەتوانێت ناوبانگی ئۆنلاینەکەت لەکەدار بکات، کاریگەری لەسەر ژیانی کەسی یان پیشەیی تۆ هەبێت.
فشار و دڵەڕاوکێ: مامەڵەکردن لەگەڵ دەرئەنجامەکانی هێرشە ئەلیکترۆنییەکان دەتوانێت لە ڕووی سۆزدارییەوە بڕژێت، ببێتە هۆی فشار و دڵەڕاوکێ کە دەڕژێتە ناو لایەنەکانی تری ژیانتەوە.
لەبیرت بێت ئینتەرنێت شمشێرێکی دوو سەرەیە. بە پەیڕەوکردنی چالاکانە لە پراکتیزەکانی ئاسایشی دیجیتاڵی، دەتوانیت سوودەکانی بەڕێبکەویت لە هەمان کاتدا مەترسییەکانی کەم بکەیتەوە. - تاكی بەكاربەری سوشیاڵ لە كوردستان تا چەند زانیاریان هەیە لەبارەی سەلامەتی دیجیتاڵێ و پەیڕەو دەكەن ؟
ئەمەیان بابەتێکە ناتوانین بە وردی قسەی لەبارەوە بکەین چونکە هیچ داتاو زانیاریی و لێکۆڵینەوەیەک لەبارەوە نییە، بەڵام ئەوەی ڕۆژانە سەرنجی دەدەین ئەوەیە خەڵکێکی زۆر تووشی گرفتی گەورە دەبن لەسەر تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان. - ئایا مەرجی تەمەن لەدانانی سیکیورتی ڕەچاو کراوە یان فرییە؟
وەک پێشتر ئاماژەمان پێدا، هەموو تاکێکی بەکارهێنەری تەکنەلۆژیا، دەبێت هەنگاوو ڕەفتارەکانی خۆپاراستن لە هێڕش و مەترسییە دیجیتاڵییەکان بە هەموو جۆرەکانییەوە بگرێتەبەر. ئەم بابەتە هەموو تەمەنەکان دەگرێتەوە و هێڕشەکان جیاوازی لەتەمەنی قوربانییەکان ناکات•
بۆچی لەسەرەتای دروستبوونی هەر ئاپێك
کەسانی پسپۆڕ قسە لەسەر ئەگەرەکان و باشی و خراپیەکان ناکەن دوای تێکەوتنی هەزاران کەس ئەوکات زیانەکان دەردەکەون لەکاتێکدا هەمووان ئێستا ئالودەبووی جیهانی سۆشیاڵن؟
ئەمە کارێکی مەحاڵە بۆ پسپۆڕانی بوارەکە ، چونکە ڕۆژانە دەیان بەرنامەو نەرمەکاڵاو ئاپ دروست دەکرێن و دەخرێنە بازاڕە فەرەمی و نافەرەمییەکانەوە، لەگەڵ ئەوەشدا دەمەوێت بڵێیم هەموو کۆمپانییەکان و زۆرێکی لە ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی کە کاریان بابەتە دیجیتاڵییەکانە بە هاوبەشی کاردەکەن بۆ پاککردنەوەی بازاڕی داگرتنی بەرنامەکان لە بەرنامە زیانبەخشەکان. هاوکات دەبێت بزانین کە ڕێژەیەکی زۆر هێرشە ئەڵکترۆنییەکان لەبەرنامەکانەوە نایەن بگرە دەیان سەرچاوەی تر هەن کە مەترسیدارن.
