بینایی صەبار
کاتێک خودای مەزن نێعمەتی منداڵ دەبەخشێت بە کەسێک، لە ڕاستیدا باشترین ڕازێنەرەوەی دونیای پێ بەخشیووە، بەتایبەت ئەگەر ئەو منداڵانە تەندروست و پڕ لە ژیان بن وەکو هەموو منداڵێکی تر. دڵخۆشییەکی گەورەیە بیانبینین هەموو ڕۆژێک گەشە بکەن و هەنگاوی گەورەتر بنێن. ئەمڕۆ ددانیان دەردێت، سبەی گاگۆڵکێ دەکەن و هەرزوو پێ دەگرن و هەموو ماڵەکە دەژیەننەوە. کەمێک دوای ئەوە، لەپڕ لاسار و دەنگەدەنگکەر دەبن. ئەم ڕەفتارە نیگەرانکەرانە لە ڕاستیدا زۆر ئاسایین و تەنانەت بە نیشانەی باشی باری دەروونی منداڵەکە هەژمار دەکرێن.
ئەوەی ئێمەی گەورەکان بە ڕەفتاری هەڵە سەیری دەکەین وەک بازدان، ڕاکردن، هاوارکردن و بڵاوکردنەوەی یارییەکان و هی تر ئەوە دەردەخەن کە چێژ لە چالاکییەکانی وەردەگرێت بەبێ دەستێوەردانی چواردەور. بەداخەوە زۆربەی دایبابان لە پاکی و خۆڕسکی منداڵەکانیان تێناگەن، بۆیە شکست دەهێنن لە بەکارهێنانی ئەو نموونەی ڕەفتارانە بۆ ڕۆشنبێرکردن، لە بری ئەوە بە شێوازی هەڵە مامەڵەیان لەگەڵ دەکەن.
لێرەدا چەن حاڵەتێک باس دەکەین و، شێوازی چارەسەر و مامەڵەکردن لەگەڵیاندا دەخەینە ڕوو:
١- نووسین و وێنەکێشان لەسەر دیوارەکان بەکارهێنانی قەڵەم و بۆیەی ڕەنگاوڕەنگ و پڕکردنەوەی بۆشاییە سپییەکانی سەر دیوارەکان لە دڵخۆشکەرە سەرەکییەکانی منداڵەکانە، بەڵام ئەوە دیوارەکان ناشرین دەکات. کاتی زۆریشی دەوێت بۆ پاککردنە و دەکرێ پارەشی تێبچێت. کەواتە چارەسەر چییە؟ لە منداڵەکە بدەین و بیترسێنین؟ لەو خۆشییەی بکەین تا دیوارەکان پیس نەبێت؟ یان لێی بگەڕێین دیوارەکان بنوسێت بە ئارەزووی خۆی؟ ئەگەر بە توندوتیژی و ئازاردان بە منداڵەکەی تەرک بکەیت لەوانەیە هەتا ماوە ڕقی لە نوسین و وێنەکێشان بێت، بۆیە دایباب ڕێکارێکی تێگەیشتوانە دەگەرێتە بەر، بۆ نموونە ئەم جۆرە گفتوگۆیانە؛ دایک؛ “ڕۆڵە نابێت لەسەر ئەو دیوارە بنوسیت، پێمان خۆش نییە. دەفتەری وێنەکێشانەکەت ببە و چیت دەوێت لەسەری بنوسە، دواتر لەسەر دیوارەکە هەڵیدەواسین، باشتر نییە؟” دواتر دەبێت دایکەکە دیوارەکە پاک بکاتەوە و بەڵێنەکەی جێبەجێ بکات ئەگەر نا منداڵەکە هەرگیز متمانەی پێ ناکاتەوە. دوای هەڵواسینی وێنەکان بە شانازییەوە نیشانی خزم و هاوڕێکانی بدات. بەم جۆرە مامەڵە پڕسۆز و هاندانە زیرەکانەیە، منداڵەکە بەردەوام دەبێت لە هەستکردن بە جوانی و چاکی کارەکەی، هەم گوێڕایەڵ دەبێت هەم بەهرەکانی ناپوکێنەوە.
٢-دەنگەدەنگ: فێرکەری ئازیز، خەیاڵی ئەم حاڵەتە بکە: لە ئیش دێیتەوە و هەست بە ماندووێتی و حەز بە ئیسراحەت دەکەیت. لەپڕ گوێت لە دەنگێکی لاساری ئەسپ-ئاسا دەبێت کە لە هۆڵ و ژوورەکانی ماڵەکەتدا دێن و دەچن. نەخێر ئەسپ نین، گلێنەکانی چاوتن کە یەکێک لە ئاهەنگەکانی پاکیەتی منداڵیان دەگێڕن. بەڵام ئەی ئیسراحەتە پێویستەکەی تۆ؟ ئەگەر هەڕەشە و لێدان بەکاربهێنین، منداڵەکان تەنها وا دەزانن کە لە مافی سروشتی خۆیان کە بازدان و ڕاکردنە دایان دەبڕین. لەولاشەوە ئەگەر وازیان لێ بهێنین فێری بێڕێزیکردنی هەستەکانی ئەوانی تر دەبن، بەتایبەت ئەو گەورانەی کە ئیسراحەتیان پێویستە.
سەرەتا، هەموو دایبابێک پێویستە ئەم پرسیارانە لە خۆی بکات: -ئەگەر لە جێی منداڵێک بوومایە لەم کاتەدا چۆن ڕەفتارم دەکرد؟ -حەز دەکەم چی لە دایبابم ببیستم کاتێک ڕێبەری و ئامۆژگاریم دەکەن؟ تا زیاتر دایباب بەم جۆرە بیربکاتەوە، زیاتر لە منداڵەکە و مامەڵەکردنی تێدەگات. بەم جۆرە دەتوانین بە دوو شێواز کۆتایی بە دەنگەدەنگەکە بهێنین:
یەکەم: هەوڵبە سەرنجی منداڵەکە ڕابکێشیت تا شتی تر بکەن لەو کاتانەدا، بۆ نمونە هانیان بدە سەیری بەرنامەیەکی بەسوود لە تەلەفزیۆن بکەن یان لە باخ و حەوشەی ماڵدا یاری بکەن یان وێنە بکێشن، بە هێمنی.
دووەم: هەوڵبدەن کە ڕەوشتە باش و ڕیکوپێکەکە هەڵبژێرن. بۆ نموونە دایکەکە دەتوانێت بڵێت “کێ باوەی خۆش دەوێت؟” بێگەمان منداڵەکان دەڵێن “من!”، دواتر دەڵێت “ بابە لە ئیش هاتۆتەوە و ماندووە، پێویستی بە حەوانەوەیە، ئەوەی بابەی خۆش بوێت بێدەنگ دەبێت”، منداڵەکان بەوە ڕازی دەبن و دەزانن ڕەوشتە چاکەکە ئەوەیە کە بێدەنگ بن. منداڵەکە ئەو قسانە وەردەگرێت چونکە پڕخۆشەویستین و لە خۆشییەکەی بێبەشی ناکەن. ئەم شێوازانە ڕێز لە بیرکردنەوە و کەسایەتی منداڵەکە دەگرێت و، بۆی ڕوون دەکاتەوە بۆچی دەنگ لە هەندێک کاتدا قبوڵکراو نییە. هەرچۆنێک بێت، دایباب دەبێت ڕێ بە منداڵ بدات لە کاتی یاریدا دەنگی لێوە بێت، چونکە بەوە خۆشی خۆیان دەردەبڕن، دەکرێت گەورەکانیش ئەو چێژەیان لەگەڵدا بەش بکەن بە یاریکردن و دەنگەدەنگ لەگەڵیاندا.
دەگێڕنەوە کە پێغەمبەر ﷺ دەچوو عەبدوڵا و عوبەیدوڵا و کەسیر کە کوڕی ئیبن عەباس بوون ڕیزی دەکردن و دەیفەرموو؛ “ئەوەی زووتر بە من بگات فڵان و فڵان شتی دەدەمێ” ئەوانیش کێبەرکێیان دەکرد تا دەگەشتن و دەکەوتن بەسەر پشت و سنگیدا، ئەویش ماچ و باوشیانی دەکرد. بەم جۆرە، نەک تەنها بەرگەی خۆشی منداڵەکانمان دەگرین، بەڵکو متمانەشیان لەلا دروست دەکەین و کەسانی خاوەن دەروون و ڕەفتاری دروست دەردەچن بۆ کۆمەڵگە.
