و: نیرگز محێدین
كاتێك تەمەن بەرەو هەڵكشان دەڕوات بەهێواشی گۆڕانكارییە تەندروستیەكان دەردەكەون، بەڵام ئەتوانیت خۆتیان لێ بپارێزیت بەپێی گونجاندنی تەمەنو بارە تەندروستیەكان.
مرۆڤ ئەتوانێت پێش وەختە ڕێگری بكات لە تووشبوون بەهەندێ لەنەخۆشیەكان یاخود درەنگتر توشبوونیان، ڕێكخستنی شێوازی ژیانێكی گونجاوو تەندروست، جگەرە نەكێشان و نەخواردنەوەی ماددە كحولیەكان، ڕێكخستنی كێشی لەش و قەڵەونەبوون چالاكی و جوڵەی ڕۆژانەو خواردنی تەندروست مەترسیە تەندروستیەكان كەمتر دەكەنەوە.
بەڵام هەندێ نەخۆشی و باری تەندروستی هەن كە زیاتر لەكەسەنی بەتەمەن دیاری دەدەن لەوانە:
1. نەخۆشیەكانی دڵ:
لەزۆرێك ووڵاتانی جیهاندا نەخۆشیەكانی دڵا بكوژی ژمارەیەكی زۆری كەسانی بەتەمەنە، دیارترینیشیان خوێنبەرەكانی دڵا تەسك دەبنەوە یاخود تووشی ڕێگریكردن لەگەیاندنی خوێن بۆ بەشەكانی تر دەبنەوە، بەتێپەڕبوونی كات زیاد دەكات یاخود هەندێ جار كتوپڕ كەسەكە تووشی جەڵتەی دڵا دەكات.
2. نەخۆشی بۆریە خوێنەكانی مێشك (جەڵتەی دەماخ)
جەڵتەی مێشك كاتێك ڕوودەدات كە بەشێك لەبەشەكانی مێشك خوێنی بۆ ناچێت، ئەویش بەهۆی بچڕانی مولوولەیەك لەمولوولەكانی خوێن بۆ ئەوبەشەی كە بۆ مێشك دەبات، هەربۆیە ئۆكسجین ناچێت بۆیو زۆربەخێرایی خانەكانی ئەو ناوچەیە ووشك ئەبنەوە.
دووجۆر جەڵتەی مێشك هەیە:
یەكەمیان بە ( Ischemic stroke) ناسراوە كاتێك كڵۆیەك لەناو بۆری خوێن هەیەو لەلوولەیەك یاخود مولوولەیەك گیردەبێت و ئیتر خوێن ڕێگری لێدەكرێت و ناچێت بۆ ئەو بەشەی ئەكەوێتە بەشی پشتەوەی كڵۆكە.
دووەمیان(Hemorrhagic stroke) ئەمیش كاتێك ڕوودەدات كە مولوولەیەكی خوێن دەپچڕێت.
زۆرجار جەڵتەی مێشك ئەبێتە هۆی مردن یاخود دەبێتە هۆی پەككەوتنی بەشێكی لەش دەكەوێتە سەر ئەو بەشەی مێشك كە تووش بووە.
3. بەرزی پەستانی خوێن:
پەستانی خوێن لەسەر دیواری خوێنبەرەكان لەئاكامدا پەمپی خوێن لەدڵەوە پەستانەكە كەم دەبێتەوە لەكاتی نوستن و ڕێست وەرگرتندا، كاتێك سترێس و قەلەقی و دڵەڕاوكێت هەیە زیاد دەبێت یاخود خۆشیەكی كتوپڕت توش دەبێت. بەپێی تێپەڕبوونی تەمەن ئەم پەستانە زیاد دەكاتو دەبێتە هۆی دروستبوونی چەندین كێشەی تر لەوانە كێشەكانی دڵا و بۆریەكانی خوێنو گورچیلەو چەند كێشەیەكی تری سیستمی لەش.
4. شێرپەنجە:
زۆرێك لە جۆرەكانی شێرپەنجە لەتەمەنی درەنگتردا مەترسیدارتر دەبن چونكە گەشەو دابەشبوونی خانەكان لەكۆنترۆڵا دەردەچن. بەپێی توێژینەوەكان لەكەندا لە 77% ی ئەو كەسانەی بەهۆی شێرپەنجەوە دەمرن لەتەمەنی سەروو 55ساڵیەوەن، ئەو جۆرە باوانەش شێرپەنجەی پێست و پڕۆستات و شێرپەنجەی سیەكان و شێرپەنجەی مەمك، شێرپەنجەی گەدەن.
5. شەكرە لەجۆری دووەم
شەكرە واتە خەرج نەكردنی گلوگۆز یاخود شەكرە لەناو لەش و مانەوەی لەناو خوێندا شەكرەی جۆری یەك زیاتر كەسانی خواروو 30ساڵا تووشی دەبن، زۆربەی بەربڵاوترین جۆری شەكرە، شەكرەی جۆری دووە، كە ئەنسۆلینی پێویست دەرنادرێت لەهەردوو بارەكەدا ڕێژەی ئاستی شەكر لەخوێندا بەرزدەبێتەوەو هۆكاریشە بۆ تووشبوون بەچەند نەخۆشیەكی تر، كاتێك كە ئەم ڕێژەیە زیاتر بەرز دەبێتەوەو كۆنترۆڵا ناكرێت لەوانە جەڵتەی دڵا و جەڵتەی مێشك و لەكاركەوتنی دەمارو وەستانی گورچیلەو لەدەستدانی بیناییو ڕەق بوونی بۆریە خوێنەكانی لەدوابێت.
6. پاركنسۆن:
ئەم نەخۆشیە بەناوی زانای بەریتانیەوە ناونراوە كە بۆیەكەمجار لەساڵی 1800كانەوە دۆزیەوە، كە تێكچوونێكی دەمارییە كە دەبێتە هۆی لەرزینو ڕەقبوونی جومگەكانوجوڵەی تێكچوو بۆ نموونە شەلین لەكاتی ڕۆشتندا، ئەم نیشانانە بەشێوەیەكی گشتی لەدوای تەمەنی 60ساڵیەوە دەردەكەون پیاوان زیاتر دووچاری ئەم بارودۆخە دەبنەوە لەئافرەتان بۆ ماوەیش هۆكارێكی گرنگە، چونكە ئەگەر لەمێژووی نەخۆشیەكانی خێزاندا هەبێت ئەوا ئەگەری تووشبوون زیاتر دەبێت، چەند بارێكی تێكچوونی تایبەتی پێكهاتە كیمیاییەكانی مێشكیش هۆكارێكە بۆ تووشبوون بەركەوتنی سەریش بە زەبر یاخود هەر هێزێكی تر وا دەكات كەسەكە تووش بێت
7. نەخۆشی دەروونی لەوانە (الزهایمر)
بەوە ناسراوە كە مێشك فەرمانەكانی خۆی جێبەجێ ناكات بەباشی، لەم بارەدا یادەوەریەكان تێك دەچن یان بیردەچنەوە، مەزاج دەگۆڕێت، شتەكان تێكەڵا دەكات، زەحمەتی بۆ دروست دەبێت لەپەیوەندیەكاندا، دیارترین تێكچوونی باری دەروونی (الزهایمر) كە بەهۆی كەم ڕۆشتنی خوێن بۆ مێشك دروست دەبێت، هەندێ جاریش پەیوەندی بە پاركسیۆنەوە هەیە بەپێی سەركەوتنی تەمەن بارەكە زیاد دەبێت.
8. كێشەكانی ڕاڕەوی هەناسە:
نەخۆشیەكی درێژخایەنە، چارەسەری تەواوەتی نیە، بەڵام ئەشتوانرێت چارەسەر بكرێت یاخود ڕێگری لێ بكرێت، بەوە ناسراوە كە بڕی هەوای پێویست ناگاتە سیەكان بەو هۆیەوە هەوكردن دروست دەبێت، دیواری بۆریە هەواییەكانی سیەكان تەنك دەبنەوە، دروستبوونی شلەی زیادە لەبۆریەكانی هەوادا.
نیشانەكانی بریتین لە كۆكەو سیغەی سەر سنگو كورتبوونەوەی هەناسە.
هۆكاری سەرەكی ئەم بارەش كێشانی جگەرەی تووتن و بەكارهێنانی كەرەستەی جگەرە كێشانی كەسانی تر، پیسیوونی هەوا بەهۆی پێشكەوتنی شۆڕشی پیشەسازییەوە، بەڵام جگەرەكێشان مەترسیدارترین هۆكارە.
9. هەوكردنی ئێسك و جومگە:
داخورانێكی بەردەوام و هێواشی جومگەكانە زیاتر لە كەسانی بەتەمەندا دەردەكەوێت بەتایبەتی تر لە خانماندا باوترە، كێشی زیادە شكاوی و بەركەوتنی زوتر هەبن ئەوا ئەگەری تووشبوون بە هەوكردنی جومگە خێراتر دەكات.
ئاوساوی و ئازار لە جومگەكەدا ڕوودەدات تائێستا چارەسەری بنبڕكەری نیە، بەڵام ئەتوانرێت بارەكە ڕابگیرێت و كۆنترۆڵی ئاوساوی و ئازارەكەشی بكرێت، ئازار شكێن و دەرمانی دژە هەوكردن گۆڕینی شێوازی ژیان و ڕاهێنانەوەی جەستەیی لە چارەسەركانن بۆ ئەم بارە.
10. پوكانەوەی ئێسك:
بەوە ناسراوە ئێسكەكان پێكهاتەكەیان تێك دەچن بەجۆرێك كە تەنك ئەبنەوەو لاواز ئەبن، زیاتریش دەبێت بەپێی چونە پێشەوەی تەمەن بەتایبەتی لە ژنانی قەوقازی و ئاسیاوی دا زیاترە، كەمبوونەوەی چڕی ئێسك مەترسی خۆی هەیە بەپێی توێژینەوەیەكی پەیمانگای نیشتیمانی ئەمەریكی نیوەی ژنانی تەمەن سەرو 50ساڵا وە چارەكێكی ڕێژەی پیاوان تووشی شكاوی بوون بەهۆی لاوازبوونی ئێسكەكانیانەوە وەكو شكاوی لەئێسكی سەروی ڕان كە زۆر كێشە بۆ تووشبو دروست دەكات، ئەبێتە هۆی كەمبوونەوەی جوڵە.
ڕۆیشتنو پەستان خستنە سەر بنی پێیەكان خواردنی خواردنە دەوڵەمەندەكان بە كالیسیۆم و ڤیتامین D، دوركەوتنەوە لە جگەرە كێشان و خواردنە كحولیەكان یارمەتی دەرن بۆ ڕێگریكردن لە پوكانەوەی ئێسك.
11. ئاوی سپی چاو:
هەست بەتەمكردن لەچاوەكان هۆكارەكانی زۆرن لەوانە بەركەوتنی تیشكی سەرو بنەوشەیی بەچاو، جگەرەكێشانو شەكرە بەپێی توێژینەوەیەكی پەیمانگای تەندروستی نیشتیمانی ئەمەریكی نیوەی ئەو كەسانەی تەمەنیان سەروو 65ساڵیە تووشی ئاوی سپی چاو دەبن، زۆرجار هەست بەتێكەڵبوونو تەڵخ بوونی چاو دەكەین، بەڵام بەهێواشی زیاد دەكات، چارەسەرەكەشی ئەوەیە كە هاوێنەی چاوی كەسی تووشبوو بگۆڕدرێت بەنەشتەرگەری كەلەئێستادا بەشێوەیەكی ئاسان ئەنجام دەدرێت.
12. دروستبوونی پەڵەی تەمەن:
بارێكی دیاری تەمەنی سەروو 50ساڵیە، كە پەڵە لەسەر چاو دروست دەبێت كە نەخۆشەكە ناتوانێت بە ڕوونی شتەكان ببینێت، بەتایبەت كەسەكە ڕاستەوخۆ تەماشای شتەكان دەكات، بەڵام لەلاتەنیشتەكانی چاوییەوە دەتوانێت ببینێت زۆرجاریش دەبێتە هۆی لەدەستدانی بینایی.
تەمەن یەكێكە لەهۆكارەكان، بەڵام جگەرەكێشانو، بوونی نەخۆشیەكە لەخێزاندا ئەمانەش هۆكارن باشكردنی شێوازی ژیانو ئەنجامدانی جوڵەو دوركەوتنەوە لەجگەرەكێشانو خواردنی سەوزەواتە ڕەنگاوڕەنگەكانو ماسیو، خواردنی خۆراكی دژەپیری و كۆنترۆڵكردنی ڕێژەی پەستانی خوێنو شەكرە وا دەكات مەترسی توشبوون كەمتربێتەوە.
13. چرچ بوونی پێست:
بەپێی تێپەڕبوونی تەمەن پێستیش تێك دەچێت بەتایبەت چرچ بوون، بەتایبەتی لەو جێگایانە ئەم چرچ بوونە دەردەكەوێت كە خۆر بەری دەكەوێت وەكو دەست ودەم و چاوو مل خۆر هۆكارێكی سەرەكیە بەڵام جگەرە كێشان و بەركەوتنی گەرمی زۆرو تەپوتۆزیش هۆكارن.
14. دەركەوتنی پەڵە لەسەر پێست :
پەڵەی قاوەیی و قەبارە جیاوازن لەسەر دەموچاوو دەستو شانو مل بەزۆری دەردەكەوێت بەتایبەت ئەو شوێنانەی خۆری بەردەكەوێت، لەسەرو 40ساڵا دەست بەدەركەوتن دەكات، پێویست بەچارەسەر ناكات، چونكە هیچ زیانێكی نیە، مەگەر لەڕووی جوانكارییەوە چارەسەری بۆ بكرێ، دوركەوتنەوە لەبەرخۆر و كەوتنو بەكارهێنانی كرێمی دژی هەتاو باشترین ڕێگەیە بۆ دوركەوتنەوەو ماوەی دەركەوتنی ئەم پەڵانە.
سەرچاوە:
buy generic levaquin 500mg order levofloxacin 250mg pill
avodart 0.5mg pills order celebrex for sale purchase zofran
buy aldactone 100mg generic purchase diflucan pills buy fluconazole pill
order ampicillin generic cephalexin 250mg sale buy erythromycin 500mg
cost fildena 50mg order methocarbamol sale buy robaxin 500mg pills
buy sildenafil 50mg generic generic sildenafil buy generic estradiol
cheap lamotrigine lamotrigine 50mg price order tretinoin generic
oral tadalafil purchase tadalafil pill diclofenac 50mg oral
isotretinoin us order accutane 40mg zithromax canada
buy indocin generic trimox us trimox order
order tadalafil 20mg without prescription solutions for ed brand sildenafil 50mg
buy arimidex for sale viagra 100mg side effects viagra sildenafil 100mg
tadalafil 5mg gГ©nГ©rique viagra 200mg en france vrai sildenafil 200mg prix
buy prednisone 20mg without prescription cialis generic no prescription cheap viagra online
cialis 20mg generika cialis 10mg ohne rezept viagra 100mg kaufen ohne rezept
isotretinoin 40mg usa purchase isotretinoin for sale stromectol 3mg online
doxycycline uk furosemide pill lasix 100mg pill
brand ramipril 5mg azelastine 10ml over the counter order azelastine 10 ml sprayers
purchase clonidine for sale purchase tiotropium bromide tiotropium bromide 9 mcg brand
buspar generic dilantin pills ditropan online
terazosin us leflunomide for sale order sulfasalazine 500mg pills
alendronate 70mg for sale ibuprofen online buy purchase famotidine for sale
buy benicar 20mg for sale olmesartan 10mg drug acetazolamide 250mg cost
tacrolimus 1mg usa order tacrolimus 1mg sale urso 150mg generic
order imdur without prescription buy imuran generic order telmisartan 20mg
zyban for sale buy seroquel for sale quetiapine 100mg brand
order zoloft 100mg online Canadian pharmacy viagra order viagra sale
imuran 100 mcg for sale imuran tablet viagra for sale online
cheap cialis online cialis 20mg cost sildenafil 25mg price
purchase avlosulfon online avlosulfon 100 mg uk cost perindopril 4mg
provera cheap order medroxyprogesterone pill buy cyproheptadine
buy provigil 100mg canadian pharmacies shipping to usa ivermectin lice
order fluvoxamine without prescription fluvoxamine 100mg oral order glucotrol 10mg
accutane 40mg usa buy amoxicillin 250mg sale buy deltasone 10mg online
buy piracetam 800mg sale purchase viagra pills levitra or viagra
order zithromax 250mg pill gabapentin 600mg pills buy gabapentin 800mg for sale
order tadalafil generic tadalafil 5mg oral cheap viagra without prescription
brand lasix buy hydroxychloroquine 400mg generic plaquenil pill
aralen generic buy cenforce 100mg online olumiant for sale online
order itraconazole online cheap progesterone 100mg brand buy tinidazole for sale
order glucophage 1000mg online buy metformin 1000mg pills order tadalafil 5mg pill
olanzapine online buy diovan 80mg pill diovan for sale online
buy amlodipine 10mg generic purchase viagra sale cialis tadalafil 40mg
order clozapine 100mg without prescription purchase combivent pill decadron 0,0,5 mg generic
real viagra real viagra order lisinopril 10mg
order omeprazole 20mg online cheap blackjack card game online casinos real money
order zyvox 600 mg generic real money blackjack slot machine games
cheap lopressor 100mg lopressor order oral levitra
vardenafil 10mg drug lyrica online generic medrol online
pay to do my assignment cheap essay help cheap viagra sale
clomiphene for sale free welcome spins no deposit online slots
buy cialis 20mg without prescription cheap generic cialis sildenafil citrate 50 mg
aristocort pill purchase clarinex generic desloratadine over the counter
oral priligy 60mg buy synthroid sale buy synthroid 75mcg online cheap
tadalafil 10mg uk cheap viagra viagra online order
purchase xenical order acyclovir 400mg online zovirax ca
cialis in usa cheap plavix order generic plavix 150mg
allopurinol 100mg for sale cost allopurinol 300mg buy ezetimibe 10mg online
methotrexate 2.5mg brand warfarin 5mg without prescription buy reglan 10mg generic
generic domperidone 10mg domperidone uk order generic cyclobenzaprine 15mg
cozaar 25mg without prescription buy esomeprazole 40mg without prescription topiramate 200mg over the counter
baclofen price tizanidine tablet order toradol 10mg pill
sumatriptan 50mg oral brand imitrex 50mg buy avodart
gloperba cost online casinos for real money poker online real money
order ranitidine generic meloxicam 15mg brand buy celebrex 200mg without prescription
real casino slot machine games free slot machine games red dog casino
buy flomax pills buy tamsulosin 0.4mg pill brand aldactone
buy tadalafil 5mg pill ciprofloxacin 1000mg cheap ciprofloxacin 1000mg drug
zocor 20mg oral zocor 10mg generic order generic propecia 5mg
metronidazole 200mg price buy flagyl online bactrim 480mg generic
diflucan 100mg us viagra mail order us sildenafil 25 mg
keflex uk cleocin 300mg cost order erythromycin pill
buy cialis without prescription order cialis 10mg online order sildenafil online
cost sildenafil 100mg sildenafil viagra cialis buy online
purchase ceftin for sale order generic bimatoprost methocarbamol without prescription
that roulette buy cialis 10mg pills oral tadalafil 5mg
order desyrel without prescription trazodone 100mg uk sildenafil 100mg ca
pay for research papers order stromectol 3mg online cheap ivermectin 1 cream
viagra sildenafil 25mg sildalis without prescription order lamictal pills
prednisone 40mg brand deltasone ca order amoxil 250mg generic
sildenafil 150mg for sale buy sildenafil tablets cialis without a doctor prescription
online poker real money buy ed pills us order tadalafil 40mg sale
zithromax for sale online azithromycin 250mg pills cheap gabapentin online
real money games purchase modafinil sale provigil 100mg pills
lasix 40mg tablet furosemide 100mg pills order hydroxychloroquine 400mg generic
retin gel without prescription tadalis usa avana 200mg generic
buy tadalafil generic tadalafil over the counter buy indomethacin generic
cheap terbinafine 250mg lamisil 250mg generic buy trimox 500mg online
naprosyn cost order naprosyn 500mg order lansoprazole generic
buy biaxin 500mg without prescription buy meclizine 25 mg order generic antivert
proventil tablet albuterol 100 mcg for sale order ciprofloxacin 1000mg generic
spiriva usa order spiriva 9mcg for sale terazosin uk
purchase singulair pills buy singulair 5mg without prescription sildenafil 100mg pills
order actos online cheap brand viagra 50mg order viagra 50mg online
generic cialis canada gnc ed pills buy cialis 10mg without prescription
buy tadalafil 10mg online cheap Free cialis roulette online real money
free casino games slot casino real money casino games
stromectol ivermectin tablets stromectol 3mg cheap dapsone 100 mg usa
wind creek casino online games slot machine best play money poker sites
adalat 30mg ca nifedipine 30mg price buy allegra 120mg without prescription
free casino i need help with my essay academic writing support
ramipril order ramipril 10mg usa buy etoricoxib 60mg for sale
paper help order research papers cheap azulfidine
mesalamine uk astelin 10ml canada generic avapro
cheap benicar benicar 10mg for sale divalproex 250mg usa
buy acetazolamide 250mg without prescription buy imuran 50mg generic order imuran generic
purchase clobetasol buy buspirone 5mg sale order generic cordarone 200mg
cheap digoxin cheap molnunat 200 mg generic molnunat 200 mg
purchase coreg without prescription elavil 50mg brand order generic elavil 10mg
fosamax 70mg cost buy furadantin 100 mg generic brand ibuprofen 400mg
amoxicillin 1000mg over the counter stromectol 6mg uk ivermectin 400 mg
buy dapoxetine 90mg sale avana without prescription brand motilium 10mg
famotidine 20mg us tacrolimus tablet buy mirtazapine sale
indomethacin 50mg us cenforce generic cenforce medication
purchase requip generic order calcitriol 0.25mg without prescription trandate 100mg drug
buy doxycycline 200mg sale buy aralen generic buy methylprednisolone online cheap
tricor 160mg canada buy fenofibrate without prescription sildenafil overnight
generic tadacip 20mg plavix 150mg price amoxicillin for sale online
cialis online buy Cialis online store order sildenafil 100mg online
purchase nexium online clarithromycin 250mg drug furosemide 40mg pill
cialis tadalafil free viagra where to buy ed pills online
minocycline 50mg for sale order minocin 100mg without prescription buy terazosin generic
order deltasone 5mg for sale order accutane 40mg for sale amoxil pills
order clomid online prednisolone 20mg pills prednisolone 5mg generic
purchase sildenafil pill fildena buy online buy proscar 1mg online
accutane 20mg without prescription prednisone over the counter cost acillin
ondansetron online buy purchase zofran online cheap oral trimethoprim
stromectol drug stromectol 3mg us prednisone online order
order albuterol 4mg sale albuterol online order purchase amoxiclav pills
brand isotretinoin 20mg buy accutane 10mg generic order azithromycin 250mg pills
modafinil 200mg pill purchase lisinopril pills buy lopressor 100mg
avodart brand order dutasteride sale order xenical 120mg
prednisolone 5mg generic cheap prednisolone tablets oral furosemide 100mg