چۆن پێشوازی له‌ منداڵانی ته‌مه‌ن شه‌ش ساڵ بكه‌ین له‌ قوتابخانه‌كاندا

ریبوار صابر

ماسته‌ر له‌مافه‌كانى منداڵ

پیشه‌ى مامۆستایی پیشه‌یه‌كى پیرۆزو كاریگه‌ره‌، له‌ نێو پیشه‌كانى تردا هه‌ڵگرانیشی خاوه‌ن كه‌سایه‌تیه‌كى تایبه‌تن، ڕۆڵى كارگه‌ریان له‌سه‌ر تاك وكۆمه‌ڵگه‌ هه‌یه‌.

پێویسته‌ ده‌زگاكانی ده‌وڵه‌تیش درك به‌و كاریگه‌رییه‌ بكه‌ن و توانای ماددی,  و مه‌عنه‌وی له‌پیناودا سه‌رف بكه‌ن، له‌ڕوانگه‌ی وته‌ی شاره‌زایان و ده‌رونناسانی بواری په‌روه‌رده‌یی (منداڵ) (قوناغی سه‌ره‌تایى منداڵ كه‌سایه‌تی داهاتووی له‌سه‌ربنیات ده‌نرێت).                                              

له‌سه‌رو به‌ندی كردنه‌وه‌ی ده‌رگاكانی خوێندنگه‌ وقوتابخانه‌كاندا، گه‌ر هه‌مووان بیربكه‌ینه‌وه‌ له‌قوناغی منداڵی و یه‌كه‌م ساتی چوونمان بۆ ناو ئه‌و هه‌وارگه‌ گه‌وره‌یه‌ (قوتابخانه‌) چیمان به‌خه‌یاڵ دادێت, چیت یاد ده‌كه‌وێته‌وه‌, مامۆستاكه‌ت چۆن مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ كردوویت, ئایا بزه‌و خه‌نده‌ی له‌گه‌ڵتدا هه‌بووه‌؟ ده‌ستی به‌سه‌رتدا هێناوه‌؟ گوشیتیی به‌خۆییه‌ووه‌؟ ماچی كردوی یان توڕه‌ بووه‌ و قیژاندویه‌تی به‌ سه‌رتدا؟  یان كوته‌كه‌كه‌ی ده‌ستی ڕاوه‌شاندوه‌؟

  ئایا ئێستا تۆ به‌ باشه‌و ڕه‌فتاره‌ جوانه‌كانی یادی ده‌كه‌یت یان هه‌ڵه‌و كه‌م و كوڕییه‌كانی, هه‌موومان ساته‌ وه‌ختی یه‌كه‌م دیدارمان بیره‌ له‌گه‌ڵ مامۆستاكه‌ماندا له‌كۆئه‌ندامى بیر كردنه‌وه‌ماندا به‌ زیندوێتى خۆی هێشتۆته‌وه‌.

چونكه‌ هه‌ڵوێستى جوانى مامۆستاى قۆناغی یه‌كه‌م و نوسینى دێڕێك و زه‌رده‌خه‌نه‌یه‌ك هه‌نگاونان بوه‌ بۆ بنیاتنانی ڕێگاى زانست وفێربوون.

 منداڵانی ئه‌مڕۆ هیواى دوا ڕۆژو و داهاتووى ئه‌م میلله‌ته‌ن گه‌ربچوك وكه‌م بایه‌خ ته‌ماشا بكرێن ئه‌وه‌ كۆمه‌ڵگه‌یه‌كى مردوو له‌ داهێنان وپێشكه‌وتن به‌رهه‌م ده‌هێنرێت و داهاتوه‌كی شكستخواردوو له‌ بنیاتنانی نه‌ته‌وه‌یه‌ك دێته‌ دی.                                                                             

منداڵ یه‌كه‌م چوونى بۆ قوتابخانه‌ به‌ گۆرانكاریه‌كى گه‌وره‌ى ده‌زانێ له‌ژیانیدا، منداڵ له‌وقۆناغه‌دا خاوه‌نى جوڵه‌و گووته‌ى سه‌ربه‌خۆیه‌، حه‌زده‌كات له‌نێو قه‌ره‌باڵغی خێزاندا بمنێته‌وه‌و دووركه‌وتنه‌وه‌ هه‌ستى  جۆراو جۆر لاى منداڵ دروستده‌كات، منداڵ لاى وایه‌ پشت وپه‌نای نامێنێ وهه‌ندى له‌ خێزانه‌كانیش پێیان وایه‌ قوتابخانه‌ كاریگه‌رى ئیجابیانه‌ له‌ ژیانى جگه‌رگۆشه‌كه‌یاندا ڕوونادات، بۆیه‌ نێوانى قوتابخانه‌و خێزان ده‌بێته‌ مه‌ودایه‌كى دوور، هه‌ندێكى تر واى ده‌بینن قوتابخانه‌ به‌دیلى خێزانه‌و چیتر ئه‌و په‌یوه‌ندیه‌ توندو تۆڵه‌ى جاران پێویست ناكات، شاره‌زایانى بوارى په‌روه‌رده‌ش پێیان وایه‌ په‌یوه‌ندی نێوان دایباب ومنداڵ له‌ كاتى له‌ دایكبوونه‌وه‌ ده‌ست پێده‌كات و به‌ مردن كۆتای دێت، منداڵ به‌لایه‌وه‌ قورسه‌ ئامێزی گه‌رم و باوه‌شی ئه‌وین وبه‌زیی وسۆزی دایكى به‌جێدێڵێ، پێویسته‌ مامۆستایان به‌ ئه‌ویندارترو نازدارتر پێشوازیان لێبكه‌ن، ده‌بێ له‌ خۆمان بپرسین منداڵ له‌ رۆژه‌كانى یه‌كه‌مدا بۆ ده‌گری وتامه‌زرۆی ماڵه‌وه‌یه‌، یه‌كسه‌ر بڕیار نه‌ده‌ین كه‌ مندڵێكی لاوازه‌، كه‌م ژیره‌ گرفتى فێربوون وده‌روونیان هه‌یه‌ …. له‌وانه‌یه‌ له‌ قوتابخانه‌ هه‌ست به‌نائارامی بكات وده‌رگاى سۆزو خۆشه‌ویستى بۆ نه‌كرابێته‌وه‌، په‌روه‌رده‌ییانه‌ مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵ نه‌كرابێت، له‌م كاتانه‌دا پێویسته‌ بۆماوه‌یه‌كى كه‌م بنێردرێته‌ ماڵه‌وه‌ تا هه‌ست به‌ ئه‌مان وئارامى بكات، مامۆستایان له‌به‌رگرنگى و پیرۆزى پیشه‌كه‌یان ده‌بێ وامامه‌ڵه‌ بكه‌ن قوتابخانه‌ لاى منداڵ ببێت به‌به‌دیلى خێزان به‌ڕه‌چاو كردنی (فروق فردی) له‌نێو قوتابیانداو، شاره‌زابوونى مامۆستایان له‌ پێداویستیه‌ ده‌روونى ولاشه‌یی و ژیرى و كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كانى منداڵ.                                    

گه‌رده‌ته‌وێت باوكێكى نه‌رمو نیان ودایكێكى به‌سۆزو سه‌رۆكێكى میهره‌بان و هاوڕێیه‌كى دڵسۆزو مرۆڤیكى به‌وه‌فا و كۆمه‌ڵگه‌یه‌كى به‌رهه‌مدارو  چاكساز هه‌بێ، ئه‌وه‌ له‌ كاته‌كانت ته‌رخان بكه‌ بۆ دروستبوونى مرۆڤی گونجاو بۆ كات وساتى گونجاو. 

 له‌یه‌كه‌م چركه‌ساتی هاتنه‌ نێو قوتابخانه‌وه‌ به‌ڕواڵه‌تیكى گونجاو وشێوازێكى كاریگه‌ر پێشوازیان لێبكرێت.

 له‌ویلایه‌تى شاریقه‌ى ئیمارات خه‌ڵات ده‌كرێن ونه‌مام وگوڵیان پێده‌چێنن، به‌وپێیه‌ ئه‌ركى دواڕۆژیان بۆ دیارى ده‌كه‌ن كه‌ پارێزگارى كردنه‌ له‌ ژینگه‌و  خزمه‌ت كردن و سه‌وز كردنی نیشتمانه‌.                 

گرنگه‌ له‌قوتابخانه‌كاندا به‌ڕێوبه‌رایه‌تی و ئیداره‌ی قوتابخانه‌كان به‌چه‌ند كارێك هه‌ستن له‌ڕۆژانى یه‌كه‌مدا:

پێشوازی كردنی منداڵ به‌ڕویه‌كی خۆش و پێدانی پارچه‌یه‌ك شیرینی، تائه‌و منداڵه‌ هه‌ست به‌ خۆشی ده‌روونى بكات.                                                    ا- مامۆستایان (چبگ النفس ) یان هه‌بێت، ماندوو بوون وشه‌كه‌تى وایان لێنه‌كات بقێژینن به‌سه‌ر منداڵاندا.

ب- كاروبارى قۆناغى یه‌ك ڕاپه‌رٍێنن و هه‌رله‌ یه‌كه‌م ڕۆژی هاتنیانه‌وه‌ ژماره‌ ته‌له‌فۆنی به‌خێوكارى وه‌ربگیرێت وهه‌ندى له‌داواكاریه‌كان له‌و ڕێگه‌یه‌وه‌ بگه‌یه‌نرێت.

 ج- ئاشنایان بكه‌ن به‌قوتابخانه‌و شوێنه‌ گرنگه‌كان، وه‌ك ژوورى به‌ڕێوه‌به‌ر و ئه‌ركه‌كانى یاریده‌رو مامۆستایان، شوێنى ئاوخواردنه‌وه‌و حه‌مام و ژوورى وێنه‌ كێشان و وه‌رزش و……. 

د- قوتابخانه‌و ده‌وروبه‌رى و شه‌قامه‌كانى و چۆنیتى هاتن وپه‌ڕینه‌وه‌

ه- دووركه‌وتنه‌وه‌ له‌هه‌ر كوتانێك دژی نه‌خۆشییه‌ درمه‌كان له‌ناو قوتابخانه‌دا.

پاشان له‌مانگى یه‌كه‌میشدا ڕه‌چاوكردنى ئه‌م چه‌ند خاڵه‌ پێویسته‌:+-

1- منداڵ پێویستی به‌ پشوو هه‌یه‌ له‌دوای ئه‌نجامدانی چالاكییه‌كانی قوتابخانه‌, دیاریكردنی چه‌ند چیرۆكێكی په‌روه‌رده‌ییانه‌ وڕاهێنانی مامۆستا له‌سه‌ر چۆنێتی گێڕانه‌وه‌ی ئه‌و چیرۆكانه‌, وێنه‌كێشانی ئامانجدار له‌دوای وانه‌ی بیركاری و ئینگلیزی.

2- له‌هه‌رسێ قۆناغه‌كانی(1و2و3) دا منداڵ  توانای به‌سه‌ر ماسولكه‌ گه‌وره‌كانی زیاتره‌ وه‌ك له‌ماسولكه‌ بچوكه‌كانی په‌نجه‌ی. فشاریان نه‌خرێته‌سه‌ر بۆ نوسینی درێژ.

 پێویسته‌ به‌ قۆناغبه‌ندی نوسینیان پێبكرێت, ئه‌وه‌نده‌ی كه‌توانایان هه‌یه‌ و زیاتریان پێنه‌كرێت, به‌پێچه‌وانه‌وه‌ تێڕوانینیان بۆ مامۆستاو و قوتابخانه‌ ده‌گۆڕێت و  ئاره‌زوی هاتن بۆقوتابخانه‌ یان لاواز ده‌بێت. 

نابێ به‌راورد بكرێت له‌نێوان بزێوی و جوڵه‌ى منداڵ و ماسولكه‌كانی په‌نجه‌ی، بوترێ چۆن ناتوانێ بنوسێ خۆ منداڵێكی زۆر هاروهاجه‌.

3- منداڵ تاته‌مه‌نی (8) ساڵی توانای ته‌ركیزكردنی  ته‌واوى نییه‌، قوتابیانی پۆلی (1,2) گرفتی ئه‌وه‌یان هه‌یه‌ كه‌ توانای ته‌ركیز خستنه‌ سه‌ر پیته‌ بچوكه‌كان و شتی وردیان لاوازتره‌, له‌8% ى منداڵانی خوار ته‌مه‌ن حه‌وت ساڵ گرفتی دوور بینیان هه‌یه‌ و  له‌2% ش  كورت بینی, وه‌هه‌روه‌ها منداڵان له‌م ته‌مه‌نه‌دا توانای خویندنه‌وه‌ى نوسراوی وردیان نییه‌ بۆ ماوه‌یه‌كى درێژ.