پ.ی/ خۆشی عثمان عبداللطيف
ماموستا لە دەستەی کوردوستانی بۆ توێژینەوەو دراساتی ستراتیژی
زیرەکی دەستکرد (AI) بریتییە لە توانای ئامێرەکان بۆ ئەنجامدانی ئەو ئەرکانەی کە بە شێوەیەکی ئاسایی پێویستیان بە زیرەکی مرۆڤ هەیە، وەک تێگەیشتن، ئیستدلال، فێربوون، بڕیاردان و داهێنان. AI لەم ساڵانەی دواییدا بە خێرایی پێشکەوتووە، ئەمەش بەهۆی بەردەستبوونی بڕێکی زۆر لە داتا و سەرچاوەی بەهێزی کۆمپیوتەر و پێشکەوتن لە ئەلگۆریتم و تەکنیکەکاندا. AI توانای گۆڕینی کەرت و دۆمەینی جۆراوجۆری چالاکییەکانی مرۆڤی هەیە، وەک تەندروستی، پەروەردە، گواستنەوە، بەرهەمهێنان، کات بەسەربردن و ئاسایش. هەروەها AI دەتوانێت کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر ئابووری جیهان هەبێت، بە زیادکردنی بەرهەمهێنان و داهێنان و گەشەکردن، هەروەها دروستکردنی دەرفەت و تەحەدای نوێ بۆ بازرگانی و کرێکاران و بەکاربەران. بەپێی ڕاپۆرتێکی دامەزراوەی جیهانی ماکینزی، کۆمپانیای AI دەتوانێت تا ساڵی 2030 تا 15.7 تریلیۆن دۆلار بەشداری لە بەرهەمی ناوخۆیی جیهانیدا بکات، کە یەکسانە بە زیادکردنی 14% بۆ ئاستی ئێستای بەرهەمی ئابووری جیهانی. ئەم خەمڵاندنە لەسەر ئەو گریمانەیە دامەزراوە کە وڵات و ناوچە جیاوازەکان تەکنەلۆژیای AI بە ڕێژە و پلەی جیاواز دەگرنەبەر و هەڵیدەمژن، ئەمەش بەپێی ئامادەیی و توانای خۆیان بۆ ئەو کارە. هەروەها لە ڕاپۆرتەکەدا ئاماژە بەوە کراوە کە AI دەتوانێت بەرهەمی ناوخۆیی چین بە ڕێژەی 26%، ئەمریکای باکوور بە ڕێژەی 14%، باکووری ئەوروپا بە ڕێژەی 10%، ئەفریقا و ئۆقیانووس بە ڕێژەی 5%، باقی ئاسیا بە ڕێژەی 4%، باشووری ئەوروپا بە ڕێژەی 3%، و… ئەمریکای لاتین بە ڕێژەی ٢٪١. بەڵام سوودە ئابوورییەکانی AI بە شێوەیەکی یەکسان لە نێوان وڵاتان و کۆمپانیاکان و کرێکاراندا دابەش ناکرێت. ڕەنگە هەندێک وڵات لە ڕووی تواناکانی AI و ژێرخانی و ڕێسا و قەبارەی بازاڕەوە لە هەندێکی تر سوودی زیاتریان هەبێت. ڕەنگە هەندێک کۆمپانیا لە کۆمپانیاکانی تر سەرکەوتووتر بن لە وەرگرتن و تێکەڵکردنی AI لە مۆدێلی بازرگانی و پرۆسەکان و بەرهەمەکانیاندا. ڕەنگە هەندێک لە کرێکاران زیاتر لە هەندێکی تر کاریگەری ئاوارەبوون، زیادکردن، یان دروستکردنی هەلی کاریان لەسەر بێت بەهۆی AI. بۆیە پێویستی بە سیاسەت و ستراتیژی کاریگەر هەیە بۆ دڵنیابوون لەوەی کە AI بە شێوەیەکی بەرپرسیارانە، گشتگیر و بەردەوام بەکاردەهێنرێت، و سوودەکانی بە شێوەیەکی بەرفراوان و دادپەروەرانە لە سەرانسەری کۆمەڵگادا هاوبەش دەکرێن. ھەرێمی کوردستان ھەرێمێکی نیمچە سەربەخۆیە لە باکووری عێراق، ژمارەی دانیشتووانی نزیکەی ٦ ملیۆن کەسە و ڕووبەری زەوییەکەی نزیکەی ٤٠ ھەزار کیلۆمەتر چوارگۆشەیە. هەرێمەکە ئابوورییەکی گەشەسەندووی هەیە، لەسەر سیاسەتی ئابووری پێشکەوتنخوازانە. کەرتە سەرەکییەکانی ئابووری هەرێم بریتین لە نەوت و گاز، کشتوکاڵ، گەشتوگوزار. هەرێم نزیکەی یەک لەسەر سێی کۆی یەدەگی نەوتی عێراقی هەیە، ڕۆژانە نزیکەی 400 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەم دەهێنێت. کشتوکاڵ نزیکەی 13%ی بەرهەمی ناوخۆیی هەرێم پێکدەهێنێت، و نزیکەی 30%ی هێزی کار بەکاردەهێنێت. گەشتیاری پیشەسازییەکی گەشەسەندووە، ساڵانە نزیکەی ٣ ملیۆن سەردانکەر بۆ خۆی ڕادەکێشێت، کە بە شێوەیەکی سەرەکی لە ناوچەکانی دیکەی عێراق و وڵاتانی دراوسێوە هاتوون. هەرێمی کوردستان توانای ئەوەی هەیە کە سوود لە AI وەربگرێت، بە کەڵک وەرگرتن لە سامانە سروشتییەکانی و سەرمایەی مرۆیی و شوێنی ستراتیژی. AI دەتوانێت یارمەتی ناوچەکە بدات بۆ باشترکردنی گەڕان و بەرهەمهێنان و بەڕێوەبردنی نەوت و گاز، بە بەکارهێنانی تەکنیکە پێشکەوتووەکانی وەک وێنەگرتنی بومەلەرزەزانی، مۆدێلکردنی خەزنەکان، باشکردنی کونکردن و چاودێریکردنی بۆری5. هەروەها AI دەتوانێت یارمەتی ناوچەکە بدات بۆ بەرزکردنەوەی بەرهەمهێنانی کشتوکاڵی و کوالیتی و بەردەوامیی، بە بەکارهێنانی تەکنیکە زیرەکەکانی وەک کشتوکاڵی ورد، چاودێریکردنی بەرهەم، دۆزینەوەی ئافات و کۆنترۆڵکردنی ئاودێری. هەروەها AI دەتوانێت یارمەتی ناوچەکە بدات بۆ بەرزکردنەوەی سەرنجڕاکێشیی گەشتیاری و توانای کێبڕکێ و هەمەجۆریی خۆی، بە بەکارهێنانی تەکنیکە داهێنەرەکانی وەک واقیعی مەجازی، چاتبۆت، سیستەمی پێشنیارکەر و ناسینەوەی دەموچاو.
لە کۆتاییدا دەڵێین، AI تەکنەلۆژیایەکی بەهێز و تێکدەرە کە دەتوانێت کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر ئابووری جیهان هەبێت، هەروەها لەسەر ئابووری هەرێمی کوردستانیش. دەتوانێت چەندین دەرفەت و سوود بۆ ناوچەکە پێشکەش بکات، وەک زیادکردنی گەشەی ئابووری و داهێنان و هەمەچەشنکردنی، هەروەها باشترکردنی خۆشگوزەرانی کۆمەڵایەتی و ئاسایش و سەقامگیرییەکەی. بەڵام AI دەتوانێت هەندێک تەحەددا و مەترسی بۆ ناوچەکە دروست بکات، وەک دروستکردنی نایەکسانی و ئاوارەیی و ململانێ و هەروەها وروژاندنی پرسە ئەخلاقی و یاسایی و کۆمەڵایەتییەکان. بۆیە هەرێم پێویستی بە گرتنەبەری ڕێبازێکی چالاکانە و هاوسەنگ هەیە بۆ AI، بە ئامێزگرتنی تواناکانی، ڕووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگەکانی و، بەڕێوەبردنی مەترسییەکانی، بۆ ئەوەی بتوانێت ئامانج و خواستە ئابووری و کۆمەڵایەتییەکانی بگات.
